Nýjar kvöldvökur - 01.01.1944, Side 40

26
HUGLEIÐINGAR UM BÆKUR
N. Kv.
hófsömustu manna. F.inhver kann að svara
því, að bókin sé ekki síður áróðurstæki eins
og fyrr var ávikið. Það er hún vissulega, en
með öðrum hætti þó. Lesandinn, sem hefir
bók sína handa á milli, ræður sjálfur með
hve miklum hraða hann tileinkar sér efni
hennar. Hann getur brugðið við fæti og
numið staðar og athugað sinn gang og er
ekki truflaður af nýrri upphrópun eða
nýrri mynd. Hann getur lesið á milli lín-
anna, gagnrýnt og hugsað um þann boð-
skap, sem bókin flytur, án þess að vera sefj-
aður. Gagnrýni hans og efagirni þarf aldrei
að slæfast af litauðgi myndar eða háværum
köllum. Þannig skapar hann sér sjálfur
stefnu þá, er hann fylgir, en lætur ekki
glepjast af glym hávaðamannanna. Það er
oft sagt, að lærðir menn og bókfúsir séu
ótryggir í flokki á vettvangi stjórnmálanna.
Skyldi það ekki að rniklu leyti stafa af því,
að samvistir þeirra við bækurnar hafa kennt
þeim, að viðhafa gagnrýni og gleypa ekki
hugsunarlaust allt, sem að þeim er rétt?
Þeir hafa lært að skoða málin frá fleiri en
einni hlið og geta því ekki anað beint áfram
eftir því, sem flokksþjónustan krefst af
þeim.
Ég hefi nú farið hér nokkrum orðum um
bækur almennt og gildi þeirra, sem fræðara
og vinar. En einhver lesanda minna mun
eflaust segja sem svo, að þetta sé allt gott
og blessað, en bækur séu hins vegar svo dýr-
ar, að þær geti aldrei orðið eign almenn-
ings, heldur séu þær eitt þeirra gæða, sem
efnamenn og yfirstétt geti einir veitt sér.
Bækurnar séu ekki fyrir alla, eins og kvik-
myndirnar og útvarpið. Þessir menn hafa
að vísu nokkur lög að mæla. Hér í fásinn-
inu er að vísu torveldara, að gera bækur
ódýrar en meðal stærri þjóða, enda þótt ég
geri ráð fyrir, að munurinn sé engan veg-
inn eins mikill á verði þeirra og við mætti
búast í fljótu bragði. Hins vegar verður því
ekki neitað, að nú síðustu árin hefir þeirri
stefnu skotið upp á íslenzkum bókamarkaði
að gera bækur þannig úr garði, að þær verði
„lúxus“-vará, sem ekki sé á færi annarra
að eignast, en nokkurra peningamanna.
Vonandi er hér um að ræða stríðsgróðasýki,
og skal ekki fjölyrt meira um það að sinni,
en ef til vill gefst mér færi á því á öðrum
vettvangi. Undir venjulegum kringumstæð-
um eru bækur ekki dýrari en svo, að allir
geta veitt sér eitthvað af þeim, ef hugur
þeirra stefndi ekki meira að því að afla sér
stundarskemmtunar en bókar, sem er var-
anleg eign og ánægjuauki. Ef menn al-
mennt gerðu sér það ljóst, hvers virði bók-
in er sem förunautur og félagi, þá myndu
þeir áreiðanlega hugsa sig tvisvar um áður
en þeir afréðu að meta meira nokkrar kvik-
myndasýningar en góða bók, að ég ekki
tali um aðrir skemmtanir og nautnameðöl,
sem enn eru óhollari.
Þá munu aðrir segja: Við viljum lesa, en
við verðum fyrst og fremst að lesa blöðin,
svo að við fylgjumst með því, sem gerist og
stöndum ekki eins og álfar út úr hól,
en við höfum hvorki tíma né fé til að sinna
hvort tveggja, bókakaupum og blaðalestri.
Mjög hafa þessir menn rétt að mæla. Blöð-
in eru orðin svo virkur þáttur í hinu sið-
menntaða þjóðfélagi, að enginn getur látið
þau fram hjá sér fara. En jafnframt því sem
veldi blaðanna hefir aukizt, þá hafa þau
einnig verið tekin meira og meira í þjón-
ustu áróðurs fyrir einstaka menn og flokka.
Og efni blaða vorra er satt að segja löngum
fjarri því að vera menntandi, svo að ekki
séu stærri orð viðhöfð. Blöðin eru að vísu
ætluð til skyndilesturs og að vinna ákveðn-
um stefnum fylgi, en aðstandendum þeirra
gleymist alltof oft, að blöðin eru nær eina
lesefnið, sem í hendur sumra manna kem-
ur, og það leggur þeim þá siðferðisskyldu
á herðar, að bera þar ekki fram tóma steina
í brauðs stað, ef þeir vilja láta blað sitt vera
menningarmeðal, en ekki aðeins þröngsýnt
áróðurstæki. En einmitt vegna þess arna
verður blaðalesturinn oft fremur til ómenn-