Sumargjöf - 01.01.1905, Side 18

16
Avistoteles, lærisveinn Platos, hélt þeirrí ransókn
áfram og gerði það svo snildarlega, að aðalatriðin í
hans rökfræði munu standa um aldur og ævi. — Af
því, sem hér hefir sagt verið, sést að þessa spurningu
um lög og takmörk hugsunarinnar fóru menn seinna
að fást við en hina um eðli og takmörk verandinnar.
Og þó er þekking á hugsunaríögum og réttri aðferð
skilii'ði þess, að hinum spurningunum verði réttsvarað.
3. Lífið leiðir manninn til að dæma um breitni
sína og annara. Það sem knír hann til þess er sið-
ferðiskendin. Það er hvöt, sem liggur í eðli hvers
lifandi mans, að vilja að sér og ástvinum sínum líði
\ el. Þess vegna vill hann vita, hvað stuðlar til að
þetta verði og livað aftrar því. Hið firra kallar hann
gott, hið síðara ílt. Ef honum verður að gera eitt-
livað, sem skerðir velferð lians eða ástvina hans, þá
sér hann vanalega eftir á, að betra liefði verið að
breita öðruvísi, og vaknar við það livöt hjá honurn,
að varast slikt framvegis. Þessi innri rödd, sem krefst
að breitnin sé dæmd og að maðurinn geri altaf gott,
eu aldrei ilt, það er siðferðiskendin. A meðan reinsla
mnnsins er lítil, þá dæmir liann verkið ekki flr en
eftirá, en seinna lærist honum, að dæma það firir-
fram, en þó aldrei alt. Mælikvarði góðs og íls er
velferð allra þeirra, er manninum er vel til eða hann
hefir samkend við. En samkend er það, þegar annara
gleði vekur gleði hjá mér, en annara sorg sorg. Ef
samkendin nær til allra manna, þá er mælikvarðinn
velferð allra. Siðfræði er reglui' um, livernig eigi
að breita rétt eftir þeim mælikvarða, sem lagður er
til grundvallar. En hann fer eftir því, hve víðtæk
samkendin er, eins og fir var sagt.
Sokrates er höfundur siðfræðinnar. En samkend