Sjómannadagsblaðið - 01.06.1994, Blaðsíða 19

SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
17
„Fjandi leiðinlegt að geta
ekki hamlað eitthvað á móti með
samtökum sjómanna4<
Hundrað ár eru nú liðin frá því er fyrstu hásetasamtökin,
„Báru-félögin“ svonefndu, tóku að myndast
• •
ld er nú liðin frá stofnun
fyrsta hásetafélagsins á ís-
landi - Bárunnar í Reykja-
vík, sem áður en yfir lauk hafði
stofnað deildir í mörgum verstöðv-
um öðrum. Félagið er stofnað ári
síðar en Skipstjóra- og stýrimanna-
félagið Aldan, en aldarafmælis
hennar minntist Sjómannadags-
blaðið í fyrra. Löngum hefur verið
litið svo á að Bárufélögin marki
upphaf íslenskrar verkalýðshreyf-
ingar og mega sjómenn vera
hreyknir af að félagssamtök þeirra
skuli skipa þann sess. Ekki átti það
svo að fara að Bárufélögunum ent-
ist sami aldur og Öldunni - félögin
lögðust niður 1909-1910, en ný félög
á sama grunni tóku síðar til starfa
og má Sjómannafélag Reykjavíkur
vissulega rekja upphaf ferils síns til
Bárunnar, þótt sagan sé ekki óslitin.
Hér á eftir er sagt frá tildrögum
stofnunar Bárunnar og er stuðst við
rit Ólafs heitins R. Einarssonar
sagnfræðings, „Upphaf íslenskrar
verkalýðshreyfíngar,“ en þar hafa
efninu verið gerð ítarlegust skil til
þessa.
Stéttarsamtök sjómanna
Hlutur fiskveiðanna í þjóðarbúskapn-
um hafði smám saman verið að aukast
alla 19. öldina, og undir lok aldarinnar
myndast ný stétt við sjávarsíðuna. Á
tímum áraskipanna var vart hægt að
tala um sérstaka sjómannastétt í
Reykjavík, heldur töldust sjómenn til
þurrabúðar- eða tómthúsmanna-
flokksins.
Með tilkomu þilskipaútgerðarinnar
við Faxaflóa upp úr miðri 19. öldinni
gjörbreytist afstaða sjómannsins til út-
gerðarinnar og þó sérstaklega til út-
Ottó N. Þorláksson, aöalhvatamaðurinn
að stofnun Bárunnar.
gerðarmanna sem voru að jafnaði
einnig kaupmenn. Sambandið milli
útgerðamanna og háseta varð þá
minna, ópersónulegra, og atvinnu-
reksturinn varð með stórbrotnara
sniði. Reykjavík hafði einnig vaxið
ört, einkum vegna aðstreymis fólks er
byggði afkomu sína á fiskveiðum.
Bærinn var orðinn helsta útgerðarstöð
við Faxaflóa og þaðan gerðu stærstu
þilskipaeigendurnir út. Arið 1865 var
ekkert þilskip gert út frá Reykjavík,
en um aldamótin voru þau orðin 61
við Faxaflóa, þar af 48 frá Reykjavík,
og urðu þilskipin ekki fleiri eftir það.
Þilskipaútgerð og verslun Geirs Zoega
var aðalaútgerðaraðilinn í Reykjavík
og mun hann hafa átt alls 18 skip.
Tryggvi Gunnarsson, sem varð banka-
stjóri Landsbanka íslands árið 1893,
var helsta stoð og stytta útvegsins í
Reykjavík. 42% íbúa Reykjavíkur-
kaupstaðar höfðu lífsviðurværi sitt af
fiskveiðum árið 1890 og hafði sú tala
aukist jafnt og þétt. Afkoma og öryggi
sjósóknarmanna hafði því mikla þýð-
ingu fyrir atvinnulífið í höfuðstaðnum.
Sjómenn höfðu farið varhluta af
vaxandi félagslífi bæjarins, þar sem
vinnutími þeirra var Þrándur í Götu
þáttöku þeirra í félagsstarfsemi. Sjó-
menn á þilskipum voru þó í höfn vetr-
armánuðina, yfirleitt frá því í október
til febrúarloka er vertíð hófst.
Sjómannaklúbburinn
,,Sjómannaklúbburinn“ svonefndi var
stofnaður í Reykjavík árið 1875 fyrir
forgöngu Áma Thorsteinssonar land-
fógeta, Þorláks O. Johnsons kaup-
manns og Matthíasar Jochumssonar
skálds. Hann sótti fyrirmynd sína til
Englands og ber vitni um „kærleiks-
ríkan“ hug embættis- og kaupmanna í
garð hinna lægst settu í þjóðfélaginu
og um tilraunir þeirra til að bæta líf-
erni þeirra, einkum ,,til að draga menn
frá klúbb Bakkusar,“ eða eins og segir
í 1. gr. laga klúbbsins: „...er aðal
augnamið hans að efla sjálfsmenntun
og fagran félagsanda hjá sjó- og
verkamönnum...“ Á fyrsta fundi
klúbbsins flutti Matthías erindi sem
ekki hefur varðveist, um félagssamtök
og framfarir, og hefði verið fróðlegt
að vita nánar um þann boðskap.
Klúbbstarfsemin naut mikilla vin-
sælda meðal alþýðu bæjarins og hel-
stu menntamenn landsins fluttu þar
erindi eða kenndu. En Sjómanna-
klúbburinn beitti sér ekki fyrir því að
bæta launakjör sjómanna, heldur ein-
göngu mannúðarmálum.