Sjómannadagsblaðið - 01.06.1994, Side 53

SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
51
Makkafeiti í stað koppafeiti
Rifjuð upp saga vélbátsins „Stanley“ á ísafírði -
fyrsta bátsins á Islandi sem búinn var vél til fískveiða
Vélvæðing íslenska bátaflot-
ans sem hófst á ísafirði síðla
árs 1902 markaði upphaf
einhverrar mestu og skjótustu at-
vinnubyltingar sem orðið hefur hér
á landi, og hafði mikil áhrif á mann-
líf og byggðaþróun víða um land.
Hér á eftir verður greint frá að-
draganda og upphafi þessarar bylt-
ingar.
Sigfús Bjarnason kaupmaður og kon-
súll varð fyrstur ísfirðinga til að
ákveða að ráðast í útgerð vélknúins
báts. Hann dvaldist í Danmörku vetur-
inn 1898-1899 og kynntist þar báta-
vélum sem Danir voru þá sem óðast
að taka í notkun. Sigfús hreifst af
þessari nýju tækni og gerði ráðstafanir
til að fá vél. Vorið 1899 lét hann flytja
til Isafjarðar efni í bát sem vélin átti að
fara í og hófst smíði hans síðsumars
það ár. Smíðina önnuðust þeir Ás-
mundur Ásmundsson og Jón Gunn-
laugsson í Hnífsdal, og luku þeir verk-
inu veturinn 1899-1900, en vélin kom
ekki fyrr en í apríl 1903 og var bátur-
inn, sem bar nafnið ,,Cæsar“, þá sjó-
settur.
Örlagarík töf
Töfin sem varð á því að vél Sigfúsar
kæmi til landsins olli því að hann varð
ekki fyrstur fslendinga til að gera út
vélbát til fiskveiða. Á meðan hann
beið afréðu þeir Sophus J. Nielsen
verslunarstjóri og Árni Gíslason for-
maður á ísafirði að panta tveggja hest-
afla Möllerupsvél í sexæring sem þeir
áttu saman og „Stanley“ hét. Er sam-
vinna þeirra skemmtilegt dæmi um
það hverju menn af ólíkum uppruna
og úr ólíkum störfum geta fengið
áorkað er þeir leggja saman.
Sophus var Dani en hafði stundað
verslunarstörf á ísafirði um langa hríð
og gjörþekkti íslenskar aðstæður og
atvinnuhætti. Svo vildi til að bróðir
hans var verkstjóri hjá Möllerups-
verksmiðjunum í Esbjerg, og skrifuð-
ust þeir bræður oft á um aldamótin.
Frá bróður sínum fékk Sophus upp-
lýsingar og vitneskju um bátavélar
sem þá voru mjög að ryðja sér til rúms
í Danmörku, og eftir nokkra umhugs-
un afréð hann að reyna hvernig slík
vél reyndist hérlendis.
Árni var aftur á móti sjómaður,
þaulvanur sjósókn og fiskveiðum og
hafði, að eigin sögn, hrifist af litlum
vélbátum sem danskir kolaveiðimenn
notuðu á Önundarfirði um þetta leyti
og komu stundum til ísafjarðar að
sækja póst. Þótti honum - og þeim
félögum báðum - sýnt, að létta mætti
miklu erfiði af sjómönnum, ef takast
mætti að búa fiskibáta vélum.
Vélin í „Stanley" kom til ísafjarðar
með „Vestu“ 2. nóvember 1902, og
með henni sendi verksmiðjan ungan
mann, J.H. Jessen, og átti hann að sjá
um að setja hana niður og kenna Árna
að fara með hana. Rúmar þrjár vikur
tók að setja vélina í bátinn og hinn 25.
nóvember var fyrsta reynsluferðin farin.
Frá þeim atburði segir svo í samtíma-
heimild, ísafjarðarblaðinu „Vestra“:
Gekk álíka
og þegar sex menn róa
„25. f.m. var búið að setja vélina í
bátinn, og var hann þá settur á flot og
farið að reyna hann. Báturinn var inni
á Polli, og fór formaður hans ásamt
meðeiganda sínum og nokkrum bæj-
armönnum fyrstu ferðina út í Hnífs-
dal. Ferðin gekk ágætlega, og gekk
báturinn álíka og sex menn róa. Hann
var 40 mínútur utan úr Hnífsdal inn á
ísafjörð, en fór þó sjálfsagt fimm mín-
útna krók inn Djúpið.
29. f.m. fór Árni Gíslason á sjó til
fiskjar og reyndist vélin mjög þægi-
leg. Hann hefur nú aðra olíu til
brennslu en fyrst, og gengur báturinn
miklu betur með henni og hefur nú
góðan gang.
Vér óskum eigendum til hamingju
með þetta nýja fyrirtæki þeirra, og
eiga þeir þakkir skilið fyrir að hafa
orðið fyrstir til að leggja út í áhættuna
og reyna þessa nýjung. - Gefist þessi
hreyfivél vel, sem vér efumst ekki um,
er óhætt að gera ráð fyrir að margir
fleiri komi á eftir.“
Sannfærðust fljótt um
yfírburði vélbátanna
Þegar öllu er á botninn hvolft er ekki
ósennilegt að þessi frétt hafi verið sú
merkasta sem „Vestri“ birti á ferli sín-
um og víst er að ritstjóri blaðsins
reyndist sannspár um að fleiri myndu
fara að dæmi þeirra Árna og Nielsens