Sjómannadagsblaðið - 01.06.1994, Qupperneq 54

SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
52
og verða sér úti um vélar í báta sína.
Að sögn Árna reri hann á „Stanley“
frá ísafirði á vetrarvertíðinni 1903, en
fór þá út í Bolungarvík og reri þaðan á
vorvertíðinni. Útgerðin gekk vel þótt
fisklítið væri og gæftir stirðar um vet-
urinn, og sannfærðust menn fljótt um
yfirburði vélbátanna yfir áraskipin.
Vélbátarnir gátu, þegar svo stóð á, far-
ið tvær veiðiferðir á meðan áraskipin
fóru eina og gátu því borið meiri afla
að landi, svo ekki sé minnst á það hve
miklu léttari vinnan á vélbátunum
var.“
Bátunum Qölgar
„Og nú var þess skammt að bíða að
vélbátum tæki að fjölga ört. Nákvæm-
ar tölur um fjölda þeirra á ísafirði eru
að vísu ekki tiltækar, þar sem skýrslur
gátu ekki vélbáta sérstaklega fyrr en
1907, en engu að síður má fá dágóða
mynd af fjölguninni með því að
hyggja að tölum um útgerð opinna
skipa í bænum á fyrstu árum aldarinn-
ar.
Síðustu ár 19. aldar var útgerð ára-
skipa frá ísafirði lítil sem engin og
1902 sögðu hagskýrslur að þar væri
gert út eitt tveggja manna far og 1903
eitt fjögurra manna far. Ári síðar,
1904, hafði opnum skipum í bænum
hins vegar fjölgað að mun og þá voru
fjórir sexæringar gerðir þar út og þrír
stærri bátar. Lítill vafi leikur á því að
Arni Gíslason, sá er gerði útfyrsta ís-
lenska vélbátinn.
þar var um vélbáta að ræða, enda
fjölgaði þeim ört á ísafirði næstu árin.
Makkafeiti í stað koppafeiti
Ekki voru þó allir jafn sannfærðir um
ágæti vélbáta og ritstjóri „Vestra“,
eins og fram kemur í grein sem Fridti-
of Nielsen, sonur Sophusar Nielsen,
ritaði í Sjómannablaðið Víking 1947,
en þar sagði hann frá því er vélin var
sett í „Stanley" árið 1902 og fyrstu
reynsluferðinni. Fórust honum svo
orð:
„Strax eftir að mótorinn var kominn
til landsins var byrjað að breyta bát
þeim sem átti að setja mótorinn í.
Breyting þessi tók ekki mjög langan
tíma eftir þeim kringumstæðum sem
þá voru fyrir hendi. Þegar búið var að
ganga frá niðursetningu vélarinnar,
var hún reynd á landi og gekk í alla
staði vel. Eg man eftir því, þó ungur
væri, að það hafði gleymst að senda
koppafeiti um leið og mótorinn var
sendur, og var það ráð tekið að slátra
hesti og nota makkafeiti í stað koppa-
feiti, og heppnaðist þetta vel.
Þann 25. nóvember 1902 var
reynsluförin farin og vorum við bræð-
urnir, ásamt föður mínum og fleiri í
för þessari. Ferðinni var heitið til
Hnífsdals og gekk ferðin eftir óskum.
Sem dæmi um það hve ótrúin var mik-
il á þessum mótorum, og þeir beinlínis
álitnir manndrápstæki, man ég eftir
því að löngu seinna sagði móðir mín
mér frá því að áður en þessi reynsluför
var farin, hefði kona á ísafirði spurt
sig um hvort ekki væri nóg að maður-
inn hennar (faðir minn) færi þessa
ferð, þó svo blessaðir drengirnir væru
látnir vera heima! Ferð þessi til Hnífs-
dals vakti mikla eftirtekt, sérstaklega
meðal sjómanna, en dómarnir voru
misjafnir, t.d. heyrði ég seinna að sjó-
menn óttuðust að skellirnir frá útblást-
ursröri mótorsins myndu fæla allan
fisk burt.
21 vélbátur á ísaflrði 1907
Árið 1907 þegar tekið var að birta töl-
ur um vélbáta í hagskýrslum og þeir
taldir „stærri bátar“ en sexæringar,
var 21 slíkur bátur á ísafirði. Þeim
fækkaði síðan um tvo næsta ár, en
fjölgaði svo aftur og voru orðnir 28
árið 1911.
Möllerupvél. Þessi vél var framleidd
1902 og er svipuð að stœrð og sú sem
sett var í „Stanley". Hún er varðveitt á
Þjóðminjasafhinu.
Fyrstu vélbátarnir voru opnir, og
voru margir þeirra sexæringar, sem
breytt hafði verið. En ekki leið á löngu
uns þilfarsbátar komu til sögunnar, og
voru þeir ýmist keyptir erlendis frá
eða smíðaðir heima. Fyrsti vélknúni
þilfarsbáturinn á ísafirði var „Harpa“
sem þeir Carl Löwe og Helgi Sveins-
son áttu, og hóf hún róðra sumarið
1905 og gekk vel.
„Harpa“ var smíðuð erlendis og
keyptu nokkrir heimastjórnarmenn á
ísafirði bátinn vélarlausan til landsins
og hugðust setja í hann „dálitla gufu-
vél.“ Af því varð þó ekki og er þeir
Helgi og Carl keyptu bátinn, létu þeir
setja í hann Alphavél, en Helgi hafði
umboð fyrir þær. Carl var skipstjóri á
„Hörpu“ uns hann eignaðist „Huldu“
nokkrum árum síðar, og 1909 eignað-
ist hann enn stærri þilfarsbát sem
„Freyja“ nefndist og smíðaður var í
Friðrikshöfn.
Þilfarsbátum á Isafirði, sem minni
voru en 12 brúttólestir, fjölgaði hægt
framan af. Þeir voru alls 6 árið 1913,
en fjölgaði þá skyndilega mjög og
voru orðnir 17 árið 1916. Árið eftir,
1917, voru 26 þilfarsbátar minni en 12
brúttórúmlestir gerðir út frá ísafirði.
Þá fækkaði bátunum nokkuð og voru
þeir 19 árið 1918 og 17 ári síðar...