Eimreiðin - 01.09.1971, Blaðsíða 21

KRISTMANN GUÐMUNDSSON
85
Þetta unga skáld liafði þá ákveðið að leita þess erlendis, s'em það
hafði ekki fundið á fósturjörðinni hingað til: fé og frama. Áformið komst
í íramkvæmd 1924. Hamingjan varð hvarvetna á vegi Kristmanns í
Noregi. Hann kynntist strax góðu fólki, sem greiddi götu hans. Eftir
tveggja ára nám og starf í Noregi kom út fyrsta bók hans á norsku, smá-
sagnasafnið „Islandsk kjærlighet". Bókin fékk ágætar viðtökur. — Ekki
er að orðlengja það, að nú rak hver bókin aðra frá hendi skáldsins: Brúð-
arkyrtillinn, Ármann og Vildís, Morgunn lífsins og Sigmar. Þá Ströndin
blá, Helgafell, Góugróður, Bjartar nætur, Lampinn. Börn jarðar og
Gyðjan og uxinn. — Gyðjan og uxinn, sem á frummálinu nefnist Kreta
(Krít) er síðasta bókin sem Kristmann frumsamdi á norsku. Hún kom út
1938. — Allar þessar bækur fjalla um íslenzkt efni og gerast á íslandi
nema Gyðjan og uxinn, sem látin er gerast á 'eyjunni Krít á dögum Mín-
osanna í Knossos 1300—1400 árurn fyrir fæðingu Krists.
Bækur þessar voru þýddar jafnharðan á fjölda mörg tungumál. Norsk-
ir ritdómarar og norskir lesendur almennt dáðu bækur Kristmanns.
Vilhjálmur Finsen fyrrv. sendiherra, segir svo í bók sinni: „Alltaf á
heimleið" um Kristmann Guðmundsson:
„Nafn þessa ágæta landa var á hvers manns vörum í Noregi. Krist-
rnann var talinn í hópi hinna allra beztu rithöfunda í Osló, þótt ís-
lenzkur væri, og hann þótti svo góður, að sumir Norðmenn vildu jafn-
vel eigna sér liann, af því að hann skrifaði á norsku.“
Sjálfur kynntist ég Kristmanni fyrst sumarið 1935, þegar hann var í
heimsókn hér á íslandi. Árið eftir heimsótti ég hann í Osló og dvaldist
hjá honum í viku tíma við þá rausnarlegustu gestrisni sem ég hef
nokkru sinni notið á ferðalagi. Þá kynntist ég því af eigin sjón og raun,
hversu gagngeran sigur Kristmann hafði unnið sem rithöfundur. Svo til
daglega duttu inn um bréfalúguna á útidyrahurð hans peningabréf eða
ávísanir frá útgefendum hans erlendis, skáld Oslóborgar, ýmsir aðrir
listamenn og vísindamenn (svo sem Devold fiskifræðingur) voru um-
gengnisvinir hans, ýmist heima hjá honum á Drammensvejen 50, eða á
einhverju veitingahúsinu. Bókmenntalegt gengi Kristmanns á þeim ár-
um er staðreynd, en engin þjóðsaga.
Ég veit ekki hvað gerzt hefur síðan. Kannski hefur styrjöldin mikla og
atómsprengjan breytt gildi alls sem gerzt hefur. Ismarnir í bókmenntum
og allri list koma og fara og ganga hratt yfir eins og lægðir í umhleyp-
ingatíð. Ævi hvetTar bókmenntatízku varir sjaldnast lengur en fáein ár,
svo sem eins og einn áratug. Sá höfundur sem engri þeirra fylgir, en
heldur áfram að vera samur og jaln og sjálfum sér trúr, hann kann