Eimreiðin - 01.01.1972, Síða 68

EIM&EIÐIN
Seinagangur í dómsmálameðferð er engan veginn nýtt fyrir-
bæri hér á landi, hvað þá heldur, að hér sé um að ræða sér-
islenzkt fyrirbrigði. Or okkar fyrri tima sögu þekkjum við mörg
dæmi þess, að harðfylgnir menn ættu í málaferlum jafnvel svo
áratugum skipti, og í nágrannalöndum okkar er víðast hvar
kvartað undan því, hve hægvirkt réttarkerfið sé.
Það fer ekki á milli mála, að það hefur mjög óheppilegar af-
leiðingar, hversu langan tíma það tekur að fá dómsúrlausn um
deilumál, bæði fyrir þá, sem hlut eiga að máli hverju sinni og
fyrir þjóðfélagið í heild. Réttur manns er því aðeins fullur rétt-
ur, að hans verði neytt, þegar maður sjálfur kýs og á að lögum
kröfu á, en sá réttur, sem ekki fæst notið fyrr en um siðir, er
ekki nema hálfur réttur.
Stór meirihluti þeirra svokölluðu einlcamála, sem fyrir dóm-
stólana eru lögð, snýst um peninga eða önnur fjárhagsleg verð-
mæti (eins og svo margir aðrir þættir lífsbaráttunnar). Meðan
á málarekstrinum stendur, eru fjármunir þeir, sem um er deilt,
oft og tíðum algjörlega ónýtir þeim aðila, sem réttilega á tilkall
til þeirra, en sá aðili, sem ranglega heldur þeim, nýtir þá í sína
þágu. Á hverjum tíma eru áreiðanlega hundruð milljóna króna,
sem málaferli eru út af, i höndum rangra aðila. Er ljóst, að á
verðbólgutímum leiðir þetta til mikils ranglætis, þvi að verð-
rýrnun peninganna er miklu meiri en svo, að almennir vextir
vegi þar á móti.
Ein hin versta afleiðing seinagangsins er þó sú, að þeir, sem
lenda í erfiðleikum við að ná rétti sínum, verða oft bitrir og fá
það á tilfinninguna, að þjóðfélagið, „kerfið“, haldi hlífiskildi
yfir hinum ranglátu. Þessi tilfinning er ofureðlileg, því að vegna
hægvirkni sinnar verður réttarkerfið oft í reynd skjól fyrir þá,
sem sízt skyldi, hina óprúttnu og sviksömu. Það er vissulega
þversögn, en þó sannleikur, að þeim, sem rétt þurfa að sækja,
megi standa stuggur af því að þurfa að leita á náðir stofnana
réttarins, en þeir, sem á annarra rétti sitja, skuli geta litið á þær
sem skjólsliús (sem betur fer þó ekki sem varanlegan griða-
stað).
Þegar á seinaganginn og afleiðingar hans er litið, ætti það
engan að undra, þótt sú hugsun læðist oft að mörgum þeim,
sem við dómsmál fást, málflytjendum og dómurum, að í raun-
inni séu þeir eins konar nátttröll, en ekki þátttakendur í 20.
aldar þjóðlífi. Vissulega er dómsmálastarf ólijákvæmilegur þátt-
ur þjóðfélagsstarfseminnar, því að vist eru það vísdómsorð, að
ríki án réttar og réttlætis sé ekki annað en risavaxinn ræningja-
flokkur. En því aðeins verður um réttlæti talað, að rétturinn nái
68