Ægir - 01.05.1953, Blaðsíða 25

Æ G I R
135
hvalvertíð þeirri í Suðurhöfum, er lauk í
marzmánuði siðastl., voru 27 hvalbátar með
Elac-stöðvar. Brátt mun mega lesa um það
í hvalveiðiritum, hvaða gagn hefur orðið
af tækjum þessum við hvalveiðarnar síð-
astl. vetur, og hvaða endurbætur þarf að
gera á þeim, til þess að þau komi að sem
beztum notum.
Hér verður getið umsagna tveggja þýzkra
hlaða uin þetta nýja tæki. í blaðinu: „Die
Fischwirtschaft“ í febrúarhefti 1953 segir
svo í grein, sem lieitir „Hátíðni við hval-
veiðar“:
Eftir að enskur hvalveiðibátur hafði gert
tilraunir með staðsetningu hvala með lá-
réttum lóðningum, kom í ljós, að árangur
þeirra var mjög takmarkaður. „Kjölvatn“
hvalsins hafði í flestum lilfellum mikil á-
hrif á staðsetninguna, því að það bergmál-
aði. Stöðu hvalsins var því ekki hægt að
íinna á þennan hátt. Ástæðan fyrir þessu
sterka bergmáli frá sporðvatni hvalsins er
einkum þessi:
Loftbólur þær, sem koma við köfun
hvala, veita betra endurköstunarviðnám
fyrir hátíðnishljóm en hvalskrokkurinn
sjálfur, t. d. þegar hvalurinn syndir beint
undan skipinu og höggin lenda því aftan
á honum. Eitt atriði kom þó í ljós, sem
réttlætt gæti notkun láréttu stöðvanna
(asdic). Menn urðu sem sé varir við það,
að nokkur hluti hátíðninnar (frá 14 til 30
kiloriða) hafði óþægileg áhrif á hvalina,
þannig að þeir neyddust til að flýja og
homa stöðugt tíðar upp á yfirborðið.
Til þess að sannreyna viðkvæmni hvala
fyrir ýmsum tíðnum voru árið 1950 sett
ýmis tilraunartæki frá Elactroacustic G.
m. b. H. í Kiel i norskan hvalbát. Af þeim
varð góður árangur. Eftir þeirri reynslu
var síðan smíðað hvalstjórnartæki, eða
hvalhræðslustöð og vinnur hún þannig:
í hvelfingu, sem byggð er niður af botni
skipsins, er komið fyrir mörgum hátíðnis-
botnsskjöldum. Lárétt geislasvið skjaldanna
er 20°. Einn skjaldanna sendir beint fram
°g tveir í viðbót senda einnig fram, en
stefna nokkuð til stjórnborða og bakborða.
Styrkleik geislanna er hægt að minnka og
auka svo og að útiloka hvern um sig eftir
þörfum. Hægt er að láta hverja samstæðu
starfa fyrir sig og hverja á fætur annarri,
og sýna þá eftirlitslampar í brúnni, hver
samstæðan vinnur. Við smölun hvala eru
allar samstæðurnar látnar ganga í senn og
byrjar þá hver hvalur, sem verður fyrir
hátíðnishöggi frá þeim, að flýja og gerir
þar með vart við sig. Eftir því sem við á
er svo skipt yfir á hvern geisla fyrir sig,
þannig að hvalnum er haldið í klofa eða
kví, sem hann kemst ekki úr til hliðar.
Reynslan sýnir, að liátíðnishöggin hafa
áhrif á hval i 4 sjómílna fjarlægð. Það ligg-
ur í augum uppi, að með þessum tækjum
er bæði fljótara og kostnaðarminna að elta
hval uppi en með staðsetningartækjuin, því
að viðbrögð og flótti hvalsins sjálfs hjálp-
ar til að ná honum í skotmál.
Blaðið „Funkschau" ræðir tæki þetta í
aprílmánuði í grein, sem heitir „Hátíðnis-
öldur“.
Elac í Kiel hefur fundið upp mjög at-
hyglisverða notkun hátíðnisaldna með raf-
magnshljómbylgju hvalstjórnartækis. Frá
samstæðum af hátiðnissveiflurum (komið
fyrir í botni skipanna) eru send hátíðnis-
högg frá skipunum niður í sjóinn, er leita
að hvalnum og neyða hann til að koma
upp á yfirborðið. Þegar hvalablástur sést í
mikilli fjarlægð, er tveimur geislum beint
að honum, hann þannig tekinn í kví eða
töng, neyddur upp á yfirborðið og veidd-
ur. Þessi tæki eru ódýrari en staðsetning-
artæki (t. d. asdic). Áhrifasvæði þeirra er
um 7.5 km.