Ægir - 01.08.1984, Blaðsíða 47

^oíkun formalíns við bræðslu
s,,dar og loðnu
fQ^.. ^runum 1940-1941 hafði Rannsóknastofan
Un ^°n®U um e^nr sem var a markaði í Bandaríkj-
s m °§ átti að auðvelda pressun í fiskmjölsverk-
n ' jUm var reynt hér á landi. Efnið var selt með
v ,lnu »Blue Label Aquacide“, en reyndist vera
n^u*e§t formalín. Var það prófað í Síldarverk-
úlf' hUm nk*sms a Siglufirði, í verksmiðju Kveld-
nes- U ^í^lteyri og í síldarverksmiðjunni á Akra-
'■ Er skemmst frá því að segja, að mikil bót
Se^*st að því að nota formalínið, einkum í síld,
að ^arin s^emmast talsvert og erfitt reyndist
2y P.ressa- Ekki þurfti að nota nema innan við um
Va'r iaitlvei1 verstu síldina (1940-1941). Eftir þetta
r /arrð að nota þetta efni í flestum síldarverk-
smiðj
n°tað
'JUnum og reyndist það vel. Mun það hafa verið
n serstaklega í hátt í 20 ár með mjög góðum
Sl-, n§rr eða þangað til farið var að rotverja bræðslu-
ma, en til þess var notuð blanda af formalíni og
n’tnti í vatnslegi.
f i - C®ar farið var að veiða loðnu að sumri til, komu
1oqÓS mrklir erfiðleikar með geymslu og vinnslu
til ^1 Unnar vegna mikillar átu í henni. Var þá gripið
s,. ess ráðs að blanda formalíni í loðnuna í veiði-
v'Pttm, ef það mætti verða til þess að draga úr
ti,rvni ensímanna í meltingarfærum loðnunnar og ef
gerlastarfsemi. Gafst þetta það vel að for-
Urn 'n 011111 ^a^a verre) notað í öllum loðnuskipun-
er .' ^kipstjórnarmönnum var leiðbeint um notkun
0 n,sins- Efninu var blandað í loðnuna við sjóskilju
bgVar notað l-2%o afformalíni. Eftirþettagekksvo
e Un að vinna loðnuna (1976).
^otvörn bræðslusíldar og loðnu
IS^^Q15^3 sumarsrldin var yfirleitt feit, fitumagn
töl f ^ skemmdist tiltölulega fljótt. Bæði vartil-
átgU - 3 1 ver)rr er kún veiddist og oft var mikil
1 henni. Þegar svo var reyndist mikið af
átu'mUm 1 meltingarfærunum sem brjóta niður
s na feðuna) og vefina í kring. Við það sundrast
IjI arn saman próteinin í smærri einingar og lýsi
nar °g myndast fitusýrur sem lenda í lýsinu. Við
b run á próteini leysist meira af því í vatni og
n.'lJ- r 1_ _!—------
^ fe svo síldin er soðin og pressuð fer þeim mun
ske'ra etnum síldarinnar í soðið, sem síldin er
mmdari. Auk ensíma í meltingarfærunum eru
ensím í öllum vefjum og þau fara að sundra pró-
teinum og fitu o.s.frv. stjórnlaust þegar fiskurinn er
dauður. Þá koma og fljótt til sögu gerlarnir, sem
vinna á svipaðan hátt á vefjunum, þ.e. sundra pró-
teini o.fl. Rotnunargerlar vinna auk þess á mörgum
einfaldari efnum og mynda sérstök efni, sem valda
rotnunarlykt o.s.frv.
Alkunna er, að áratugum saman var rotvörn
bræðslusíldar mikið vandamál. Allt til loka sjötta
áratugarins var eina ráðið til að rotverja síld að salta
hana mikið. Alltaf skaut sama vandamálið upp koll-
inum hversu mikið sem byggt var af verksmiðjum,
enþaðvarhelstaráðiðt.d. áárunum 1930-1946. Oft
veiddist svo mikið af síld á skömmum tíma að til
vandræða horfði. Skipin biðu stundum dögum
saman með hlaðafla. Við það skemmdist síldin og
var orðin léleg er henni var landað og þá dró úr
afköstum verksmiðjanna. Stundum var þá gripið til
þess ráðs að salta síldina mikið í nokkur hólf þrónna
og geyma hana þannig, en nota svo hin hólfin við
vinnsluna til þess að geta þannig unnið tiltölulega
nýja síld og haldið uppi afköstum verksmiðjanna.
Tilraunir voru gerðar með að ísa síldina en það kom
ekki nema að takmörkuðum notum. Bæði var
ísframleiðsla takmörkuð og síld fór það illa í lönd-
unartækjum að hún geymdist illa ísuð. Pessir erfið-
leikar með að geyma síldina gengu það langt að tvö
sumurin 1942 og 1944 var gripið til þess ráðs hjá
Sildarverksmiðjum ríkisins að setja á svonefnd
veiðibönn, þ.e. skipum var bannað að fara til veiða
að löndun lokinni í 3 sólarhringa. Þar til þetta gerð-
ist fóru skipin jafnharðan út til veiða, er þau höfðu
losað og komu svo fullhlaðin og biðu losunar. Af
þessu spunnust mikil hitamál á sinni tíð.
Um miðjan sjötta áratuginn bárust fréttir frá
Noregi þess efnis, að fundin væri aðferð til að rot-
verja bræðslusíld, en það var með því að nota
blöndu af formalíni og natríurnnítriti í vatnslegi. Á
þessum árum var síldveiði lítil sem kunnugt er.
Á árunum 1958-1960 var farið að nota áður-
nefnda blöndu til rotvarnar á Norðurlandssíld.
Árið 1957 gerði Rannsóknastofan tilraunir á
Siglufirði með formalín, nítrit o.fl. að beiðni Síldar-
verksmiðja ríkisins. Þessar tilraunir bentu til þess,
að tiltölulega lítið gagn væri af hvoru efninu fyrir sig
til rotvarnar þ.e. formalíni og nítriti. Á næstu árum
gerði Rannsóknastofan svo margs konar rannsóknir
með notkun áðurnefndra efna í samvinnu við Síld-
arverksmiðjur ríkisins og Síldar- og fiskimjöls verk-
ÆGIR-431