Ægir - 01.08.1984, Blaðsíða 48

smiðjuna að Kletti o.fl., þegar farið var að bræða
Suðurlandssíld að ráði.
Það kom í ljós að gera þurfti miklar rannsóknir til
þess að laga notkun áðurnefndra efna að íslenskum
aðstæðum. Norskar reglur voru miðaðar við rot-
vörn á vetrarsíld sem var mögur og átulaus og unnin
við tiltölulega lágt hitastig. En hér var fyrst og
fremst um feita og oftast átumikla sumarsíld að
ræða, er geyma þurfti. Síðar kom til að farið var að
veiða síld austanlands fram eftir vetri og þá komu til
aðrar aðstæður. Svo komu veiðar Suðurlandssíldar
og enn síðar loðnuveiðar. Það var margt, sem þurfti
að taka tillit til, svo sem fitumagns síldar, hitastigs,
áætlaðs geymslutíma o.fl.
Bæði efnin eru eitruð og vandmeðfarin. Nokkr-
um árum eftir að notkun þeirra hófst hér á landi
komu í ljós í Noregi lifrarskemmdir í búpeningi,
sem gefið hafði verið mjöl, sem unnið var úr rotvar-
inni síld. Nokkru síðar var sýnt fram á það að skað-
valdurinn var dimethylnitrosamin (DMNA) og
stuttu síðar, að efnið myndast úr nítriti og amínum
í síld og einkum í eldþurrkurum.
Rannsóknir á DMNA í Rannsóknastofnuninni
og að nokkru leyti í Noregi leiddu í ljós þessar
niðurstöður (1967):
1) DMNA myndun er meiri í mjöli úr nýju hráfefni
en eldra hráefni með sama nítritinnihald.
2) DMNA finnst hvorki í pressuköku né soði, en
myndast í soðeimurum og einkum eldþurrkurum.
3) DMNA myndast í soðeimurum en rýkur burt
með eimnum að miklu leyti.
4) Með því að lækka sýrustig soðsins má hindra
myndun DMNA og jafnframt eyða nítritinu.
5) Hátt hitastig brennslulofts í þurrkurum örvar
myndun DMNA, en minnkar jafnframt nítritmagn-
ið. í gufuþurrkurum virðist lítil eða engin DMNA
myndun.
6) DMNA magn í mjöli, sem jafnframt inniheldur
nítrit eykst við geymslu í loftþéttum umbúðum,
a.m.k. fyrstu dagana.
7) Ef mjöl sem inniheldur DMNA, en nítritið er að
mestu horfið úr, er bleytt upp og síðan þurrkað
aftur rýkur DMNA að miklu leyti burt með eimn-
um.
Rannsóknastofnunin gerði fóðrunartilraunir í
samvinnu við Tilraunastöð Háskólans að Keldum
með kindur, sem gefið var síldarmjöl með og án
nítrits og DMNA (1968). Lömb þoldu mengaða
mjölið vel en lemdar ær illa. Ein lemda ærin lét
lambi tiltölulega snemma, önnur bar dauðun)
lömbum en hinar báru eðlilega. Að tilraun lokinf1
var ánum slátrað og komu þá í ljós lifrarskenund|r
hjá þeim ám, sem fengu mengað mjöl.
Við þessar tilraunir var eitrinu blandað í mjölið1
miklu meira mæli en mældist mest við framleiðslu ur
rotvarinni síld. Ekki þarf nema nokkra milljónust11
hluta af DMNA til að gera mjölið ónothæft.
Það var ljóst þegar í upphafi að fylgjast þurfti al'
náið með notkun rotvarnarefnanna. Rannsókna
stofan hóf þegar, eftir að farið var að nota þau, a
mæla nítrit í mjöli. Norðmenn urðu að greiða miklar
skaðabætur vegna þess, að minkar drápust í Bre1
landi er þeim var gefið mjöl úr óhóflega rotvarit11’1
síld. Norðmenn munu þegar í upphafi hafa ha
eftirlit með notkun efnanna. Hér á landi vargefiu u’
reglugerð um notkunina 1. febr. 1966 og Rannsókna
stofnuninni falið eftirlitið. Síðan hefir sérstökut11
manni alltaf verið falið að annast eftirlitið. Skilyr^
þess, að verksmiðjurnar fái að nota þessi efni, era
þær hafi í sinni þjónustu mann, sem getur mælt nú
rit í hráefni og mjöli.
Það kom snemma fram að efnin eyðast
inu með tímanum. Formaldehyd, sem er
í formalíni binst próteini, en nítrit eyðist aðalle§8
fyrir tilverknað gerla. Ákvæði eru um það að ekk'
megi vinna hráefni með of miklu nítriti og þarl Þ'1
að fylgjast með magni þess. Það eyðist þeim muu
fyrr sem hitastigið er hærra. í mjölinu eyðist Þa
einnig með tímanum. Ef það reynist of mikið vl
framleiðslu má oft bjarga málinu með því að geyul‘’
úr hráefm
aðalefui9
mjölið.
Nokkrar tilraunir voru gerðar með að nota önuur
efni en formalín og nítrit til rotvarna eins
og
klórtetracyklín, natríumbenzoat, o.fl. Klórtetra
cyklín reyndist gera talsvert gagn við rotvörn á s'
við 0°C (1967). Natríum benzoat reyndist sæmile?‘|
við rotvörn á loðnu, en þó mun verr en nítrit oS
formalín. Það er auk þess miklu dýrara en mrr^
(1971). í sumum tilvikum virtist það gefast vel a.
tvöfalda formalínmagn í rotvarnarblöndun'11
(1977). Með því að nota maurasýru með blöndunn|
virðist mega minnka nítritmagnið og þó viðhal
jafngóðri rotvörn (1980).
Eins og að líkum lætur hafði notkun rotvarnar
efnanna geysimikla þýðingu við bræðslu síldar s>
ustu 10 árin sem hún var brædd og við bræðslu loðnu
eftir að hún fór að veiðast að nokkru ráði. M
réttri rotvörn mátti auðveldlega geyma loðnuna 5
432-ÆGIR