Tímarit lögfræðinga - 01.08.1979, Blaðsíða 33

eftir alvarleika brots, tiltækum gögnum, ástandi sökunauts og hvernig
lögreglan hefur nýtt tímann til að varpa ljósi á málavexti, hve mikill
tiltækur mannskapur er til rannsókna, önnur verkefni og fleiri atriði.
Aðalsjónarmiðið hlýtur að vera, að lögreglan veigri sér ekki við, held-
ur kappkosti að leiða mann sem allra fyrst fyrir dómara, ef ekki liggur
fyrir, að aðeins þarf að hefta frelsi hans um takmarkaðan tím. Það
má geta þess hér, að á meðan sakadómaraembættið var einnig að hluta
til lögreglustofnun, þá var framkvæmdin sú, að manni var að jafnaði
sleppt innan 24 klukkustunda eftir handtöku eða hann úrskurðaður í
gæsluvarðhald innan þess tíma. Með þessum hætti voru hinir tveir
sjálfstæðu frestir í 65. gr. stjórnarskrárinnar sameinaðir í einn, og
verður að telja að sú venja og túlkun hafi verið sakborningum mjög
í hág, miðað við hinn valkostinn, að láta fyrri frestinn renna sjálfstætt
út fyrst og síðan hinn seinni.
Af framansögðu er Ijóst, að handtekinn maðurinn getur verið lög-
lega töluverðan tíma mjög svo á valdi lögreglu, án þess að dómari
hafi hugmynd um og eigi reyndar nokkurn lögmæltan rétt til að hafa
vitneskju þar um. Hvar stendur slíkur handtekinn maður á þessu
tímabili? Honum er ekki almennt lögmætur réttur til þess að hafa
samband við sína nánustu símleiðis og enn síður augliti til aúglits.
Lögreglu er ekki skylt að tilkynna um handtökuna til heimilis hins
handtekna, enda gæti vitneskja um slíkt oft spillt rannsókn máls, þar
eð slíkt má oft ekki berast til meðsekra, sem þá kynnu að forða sér
eða spilla gögnum. Einnig ber að hafa í huga, að vandamenn manns,
sem einn fremur afbrot geta á ósaknæman hátt haft vitneskju um það
og vitað af sönnunargögnum, sem hægt væri að koma undan. Þá á
slíkur handtekinn maður ekki lögskipaðan rétt til að hafa samband
við lögfræðing. Lögfræðingurinn myndi af mannúðarástæðum vænt-
anlega hafa samband við vandamenn og skýra frá handtöku, en sú
vitneskja kynni síðan, án vitundar lögmanns, að hafa ofngreind áhrif.
Þótt það virðist í fljótu bragði vera ómannúðlégt að leyna handtöku
grunaðs manns, verður að hafa í huga, að vitneskjan ein um handtök-
una getur spillt sakargögnum og jafnvel eyðilagt rannsókn máls, þótt
vandamenn eða lögmenn ætli sér ekki neitt slíkt. Þó tel ég, að ofan-
greint réttleysi sé meira í orði en á borði, því að framkvæmdin mun
sú, að vandamönnum er gert viðvart, ef þess er nokkur kostur vegna
rannsóknarhagsmuna máls. Sérreglur eru þó til um slíka tilkynningar-
skyldu.
Rétt er í þessu samband að geta um sérstök réttindi ungmenna yngri
en 18 ára í lögum nr. 53/1966 um vernd barna og ungmenna. 1 2. mgr.
79