Tímarit lögfræðinga - 01.08.1979, Síða 34

19. gr. láganna segir, að ef brot eru framin, sem börn eða ungmenni
innan 18 ára, (sbr. hins vegar 5. mgr. 40. gr. laga nr. 74/1974, 16 ára)
eru viðriðin, ber löggæslumanni og dómara þegar í stað að tilkynna
það barnaverndarnefnd og veita henni þess kost að fylgjast með rann-
sókn málsins og láta nefndarmenn, fulltrúa eða annan starfsmann vera
viðstaddan yfirheyrslu. Getur dómari krafist þess, ef honum þykir þörf.
Einnig mætti e.t.v. nefna hér 25. gr. laga um Háskóla Islands nr.
84/1970, en þar segir:
„Nú er hafin réttarrannsókn gegn skrásettum háskólastúdent fyrir
háttsemi, sem talin er varða við almenn hegningaríög, og skal dómari
þá tilkynna það rektor þegar í stað. Rektor eða fulltrúa hans er heimilt
að vera viðstaddur dómþing, þegar svo stendur á.“
Ofangreind tvö ákvæði eru að vísu til orðin vegna mismunandi for-
sendna. Hið fyrra er ótvírætt sett vegna hagsmuna ungmennis, sett
því til verndar, en hitt mun fremur vera sett vegna Háskólans (sbr.
2. mgr. 25. gr.), þótt stúdent sé að vísu nokkur vernd í því. A.m.k. var
þetta áður fyrr talið til sérréttinda háskólastúdenta. Miðað við að-
stæður nú þykir mér líklegast, að stúdentar kæri sig lítt um, að há-
skólayfirvöldum sé blandað í slík ævintýri þeirra.
Þessi ákvæði bæði eru undantekningarákvæði og væru óþörf, ef fyrir
hendi væru reglur um almenna skyldu lögreglu og dómara að tilkynna
ákveðnum aðilum um handtökur og aðrar aðgerðir í opinberum málum.
Rétt er að víkja að því næst, hvaða réttindi handtekinn maður og
raunar aðrir sakborningar eiga, svo og yfirheyrðir menn almennt,
þar sem þessi atriði fléttast saman á ýmsan hátt.
Þá meginreglu íslensks réttarfars, að maður skuli teljast saklaus
uns sekt hans er sönnuð, verður að telja grundvöll allra annarra reglna
um réttindi sökunauts. Sú regla er lögfest í 108. gr. oml., þar sem segir,
að sönnunarbyrði um sekt sökunauts og atvik, sem telja má honum
til óhags, hvíli á ákæruvaldinu. Þessi régla kemur víðar fram og er
sterklega undirstrikuð í 39. gr og 79. gr. laganna. 1 þeirri fyrri segir:
„Lögreglumenn skulu stöðugt miða alla rannsókn sína við það, að leiða
hið sanna og rétta í ljós í hverju máli, sem þeir hafa til meðferðar,
og rannsaka jöfnum höndum þau atriði, sem benda til sektar sakaðs
manns og sýknu“. 1 seinni greininni segir: „Hlutverk sækjanda er að
stuðla að því, að hið sanna og rétta komi í ljós“. Hins vegar ber sak-
borningi engin skylda til að hjálpa til við að upplýsa það brot, sem
hann er sakaður um. Kemur sú regla fram í 40. gr. og 77. gr. 1 þeim
fyrri segir: „Sökuðum manni, sem lögreglumenn yfirheyra, skal á það
bent, að honum sé óskylt að svara spurningum, er beinlínis varða brot
80