Tímarit lögfræðinga - 01.08.1983, Page 11

Einar Bjarnason gegndi um margra áratuga skeið erfiðum og erilsömum
embættum af samviskusemi, alúð og kostgaefni. Ávann hann sér virðingu þeirra
mörgu manna, sem hann starfaði með, og svo þeirra, sem sóttu mál til hans.
Var við brugðið hlutlægni hans um mat á mönnum og málefnum. Hann bjó yfir
fágætri þekkingu á þeim málefnum sem hann fékkst mest við, fjármálum og
fjársýslu ríkisins, og og var hann tvímælalaust einn reyndasti og virtasti stjórn-
sýslumaður landsins. Hann var um langt skeið í forystu fyrir samstarfi ís-
lenskra embættismanna við norræna starfsbræður og leysti þar af hendi mikil-
vægt starf.
Þótt Einar beitti sér mjög í daglegri önn, var hitt þó enn merkilegra að eftir
amstur og vafstur vinnutíma, sem oft reyndist í drýgra lagi, þá settist hann að
ættfræðirannsóknum sínum, er einnig tengdust sögu landsins. Er það alkunna,
að hann var eins og faðir hans hverjum manni ættfróðari þegar frá unga aldri
og ritaði margt gagnmerkt í íslenskri ættfræði og gaf út rit og ritraðir um þau
efni. Var hann vandvirkur og gagnrýninn vísindamaður á sviði ættfræði og
sagnfræði og var kjörinn félagi í Vísindafélagi íslendinga árið 1959. Einar
Bjarnason markaði sér frá öndverðu þá fræðistefnu, að í ættfræði skyldi sitja
í fyrirrúmi ströng heimildagagnrýni. Hann var manna glöggskygnastur á það,
að ættfærði skyldi ekki stunda eingöngu ættfræðinnar vegna, heldur væri hitt
mikilvægt að tengja ættfræði við sagnfræði, mannfræði og lögfræði. Gerði
hann sér glögga grein fyrir gildi frumheimilda og hversu vafasöm eftirrit væru
og varaði við getgátum, sem eigi höfðu stoð í traustum heimildum. Jafnframt
færði hann sér í nyt margvíslegar heimildir, sem hann var fundvís á og notaði
af hugkvæmni og fór raunar ekki ávallt troðnar slóðir. Þykir þeim, sem þetta
ritar, grein Einars í Skírni 1961, bls. 129-150, um íslenska ættfræði og sýnis-
horn af ættarannsóknum eftir fornbréfum, lýsa sérlega vel rannsóknaraðferð-
um hans og hugmyndum um stöðu ættfræðinnar. Ritgerð hans í Úifljóti 1971,
4. tbl. er nefnist Erfðamál frá 15. öld veitir innsýn í gildi ættfræði fyrir hinn sögu-
lega erfðarétt og raunar gagnkvæmt. Að sínu leyti sýnir svo ritgerð hans um
undanþágur frá banni við hjónabandi fjórmenninga að frændsemi eða mægð-
um í kaþólskum sið á íslandi, sbr. Sögu, VII, bls. 140-159, hversu mikilvægt
er að tengja saman ættfræðikannanir og rannsóknir í sögulegum sifjarétti.
Hefði vísast verið að því mikil vísindaleg etfirtekja, ef Einar hefði getað beitt
sér að því frekar en auðið varð að virkja ættfræðirannsóknir í þágu réttarsögu.
Á þessum rannsóknarsviðum hafði Einar mikinn áhuga, og minnist ég ánægju-
legra viðræðna við hann um þau.
Eftir Einar Bjarnason liggja mikil ritverk, rit og ritraðir svo og ritgerðir um
afmörkuð efni einkum í Skirni, Sögu, Blöndu, Úlfljóti og Tímariti lögfræðinga.
Merkust rita hans verða talin LÖGRÉTTUMANNATAL, sem kom út á vegum
Sögufélagsins 1952-1955 og íslenskir ættstuðlar l-lll, 1969-1974, hvorttveggja
stórvirki. Er framhald síðarnefnda ritsins í handriti, allmikið að vöxtum. Þá er
einnig að minnast á útgáfu hans í samvinnu við Benedikt Gíslason á Ættum
Austfirðinga eftir séra Einar Jónsson 1.-9. bindi (1953-1968). Hann sá um hrlð
um útgáfu á Alþingisbókum íslands (lauk við VIII. bindi og gaf út IX. bindi). Sér-
stök ástæða er til að minnast á athugasemdir hans hans við ísl. æviskrár, sem
birtust í VI. bindi þess (1976) og athugasemdir við Arnardalsætt, sbr. þriðja
bindi þess, 1968. Er rétt að benda á, hve nauðsynlegt það er fyrir rr.enn, er þeir
lesa isl. æviskrár að hafa í huga athugasemdirnar í VI. bindi.
5