Tímarit lögfræðinga - 01.11.1986, Blaðsíða 5

RÉTTARFARSSLYS
Nú er rekið á vegum íslenska ríkisins skaðabótamál fyrir héraðsdómstól (
Connecticut-ríki í Bandarlkjunum gegn Sikorskyflugvélaverksmiðjunum vegna
þess slyss er þyrlan Rán fórst í Jökulfjörðum 8. nóvember 1983.
Snemma í septembermánuði s.l. komu bandarískir lögmenn beggja máls-
aðila til íslands. Höfðu þeir meðferðis „vitnastefnu" (notice of deposition) þar
sem m.a. er svo kveðið á að samkvæmt tilteknu ákvæði bandarískra réttarfars-
laga fari fram vitnaleiðslur í Arnarhvoli dagana 8. og 9. september yfir nafn-
greindum mönnum á tilteknum tímum hvorn dag. Umræddir menn fengu fyrst
að vita um fyrirhugaðar yfirheyrslur 3-4 dögum áður en þær áttu að fara fram
og eftir að hinir bandarísku lögmenn voru komnir til landsins, en umrædd
„vitnastefna" er þó gefin út 13. ágúst 1986. A.m.k. tveir hinna nafngreindu
manna, sem yfirheyra átti og báðir höfðu staðið að gerð skýrslu Flugslysa-
nefndar um atburðinn, töldu sér ekki skylt að mæta til yfirheyrslunnar og var
ríkislögmanni tilkynnt um það. Fyrir orð samgönguráðherra féllust þeir þó að
lokum á að verða yfirheyrðir enda yrði þeim fenginn íslenskur lögfræðingur og
séð yrði um að íslenskur dómtúlkur yrði viðstaddur. Yfirheyrslur fóru síðan
fram í húsakynnum flugmálastjórnarinnar eftir bandartskum reglum. Vitnin
voru látin vinna eið að bandarískum hætti og síðan þaulspurðu hinir banda-
rísku lögmenn um hvaðeina á ensku en bandarfskur dómritari tók spurningar
og svör jafnharðan niður á hraðritunarvél. Stóðu sumar yfirheyrslurnar
klukkustundum saman.
Þessi málavaxtalýsing ætti að nægja til þess að hægt sé að átta sig á þeim
tveim grundvallaratriðum sem hér verða gerð að umtalsefni. Það sem gerst
hefur og skiptir máli er að í dómsmáli yfirheyra lögmenn erlends ríkis íslenska
ríkisborgara á erlendu máli samkvæmt erlendum réttarfarslögum í íslenskri
lögsögu án þess að dómari sé viðstaddur. Hér verður því haldið fram að með
þessu hafi ekki verið gætt jafnræðis ríkja ( réttarfarsmálefnum og að réttar-
öryggi þeirra sem yfirheyrðir voru hafi verið skert. Verða nú færð rök að þeim
staðhæfingum.
Það er grundvallarregla íslensks einkamálaréttarfars að vitnaleiðslur fari
einungis fram undir stjórn dómara og að viðstöddum lögmönnum. Sú réttar-
vernd sem í þessu er fólgin fyrir borgarana er svo auðsæ að óþarft ætti að
vera að minna a.m.k. lögfræðinga á hana. Það verður þó gert hér að nokkru
þar sem íslendingarnir sem yfirheyrðir voru nutu ekki þeirra grundvallarmann-
réttinda sem t.d. er kveðið á um í 133. gr. einkamálalaganna og hér verður
greint frá: „Dómari leggur spurningar fyrir vitni, lagar þær til og skýrir eftir
þörfum. Óákveðnar, tvfræðar, veiðandi, ósæmilegar eða sýnilega þýðingar-
lausar spurningar má ekki leggja fyrir vitni. Dómari getur einnig af sjálfsdáð-
um beint spurningum til vitnis um hvert það atriði, er hann telur þurfa frekari
151