Tímarit lögfræðinga - 01.11.1986, Blaðsíða 41

í öðru lagi hefur verið talið, að viðsemjandi þurfi að hafa þekkt for-
sendurnar og gert sér ljóst mikilvægi þeirra fyrir viðsemjandann.
í þriðja lagi hefur verið áskilið, að það væri sanngjarnt, með hlið-
sjón af skiptingu áhættu í réttarsambandinu, að forsendubresturinn
hefði áhrif á efndaskyldu.
Eins og fyrr segir, hafa verið gerðar strangar kröfur til þess, að for-
sendubrestur hefði áhrif á efndaskyldu. 1 íslenzkri dómaframkvæmd
eru þess fá dæmi, að samningi hafi verið vikið til hliðar eða honum
breytt vegna forsendubrests. Benda má á HRD IX (1938), bls. 565 og
HRD XXVI (1955), bls. 691. Það hefur skort almenna heimild í settum
lögum til þess að byggja slíkar niðurstöður á. Það hefur valdið rétt-
aróvissu, auk þess sem menn hafa talið þörf á að geta gengið lengra en
reglurnar um brostnar forsendur heimila. I grein sinni „Fra utkikk-
en“34) fjallar Arnholm um norskan hæstaréttardóm í Rt. 1958, bls.
529. Sakarefnið í því máli var það, að landeigendur höfðu árið 1884
gert samning við ríkið um leigu á landsvæði til notkunar fyrir herinn
til skotæfinga. Leigan var ákveðin 700 kr. á ári og samningnum mátti
segja upp hvenær sem var af hálfu ríkisins, en hann var óuppsegjan-
legur af hálfu landeigendanna. U.þ.b. 65 árum eftir samningsgerðina
reis ágreiningur með samningsaðiljum. Landeigendur höfðu uppi kröf-
ur um verulega hækkun leigugjalds og studdu þá kröfu sína einkum
við þrjár röksemdir: Að notkun svæðisins væri mun meiri en gert var
ráð fyrir í upphafi og því gætu landeigendur nú ekki notað landið til
beitar fyrir búfénað, svo sem áður hafði verið. Að landið væri nú mun
verðmætara, þar sem nú væri hægt að skipta því niður og selja sem
byggingarlóðir. Að hækka ætti leiguna vegna þess að verðmæti peninga
hefði rýrnað. Kröfum landeigendanna var hafnað nánast að öllu leyti,
og að því leyti sem hér skiptir máli var það rökstutt svo í atkvæði þess
hæstaréttardómara, sem meirihlutinn studdi:
„Etter min mening er det i et tilfelle som det foreliggende ikke
rettslig hjemmel (Leturbr. höf.) for á regulere det avtalte veder-
lag under henvisning til den alminnelige prisstigning i de senere
ár. Jeg slutter meg her til lagmannsrettens domsgrunner. Det
samme gj elder den lokale stigning i grunnverdien som folge av at
det er ettersporsel etter tomter i distriktet“.
Arnholm gagnrýnir þennan dóm. Hann segir m.a. svo:
„Det som unektelig volder meg en viss bekymring, er det resonne-
ment at kroner er kroner. Men er resultatet rimelig? Kan vi i
34) Carl Jacob Arnholm í TFR 1958, bls. 466.
187