Tímarit lögfræðinga - 01.11.1988, Blaðsíða 14

löggjafinn geti — og þá með lögum — framselt til stjórnvalda (ráð-
herra eða jafnvel annarra lægra settra stjórnvalda) valdið til að leggja
á skatta. Sýnist vera augljóst af ákvæðinu, að það geti hann ekki gert.
Hins vegar má vera, að rétt sé að túlka ákvæðið þannig, að löggjafinn
megi fela stjórnvöldum ákvörðunarvald um tiltekin efnisatriði, sem
varða skattlagningu. Sem dæmi má nefna ákvarðanir um mat á verð-
mæti skattstofna, um undanþágur frá skatti o.fl. Er vandasamt að
meta að hvaða marki slíkt valdframsal telst vera heimilt. Ef fela má
stjórnvöldum t.d. að veita undanþágur frá skatti, er þá ekki nauðsyn-
legt að eitthvað sé ákveðið í lögum um þær ástæður sem heimila undan-
þágur? Eða má löggjafinn framselja stjórnvöldum undanþáguvaldið
með „opnu“ framsali, þannig að stjórnvöldin ákveði sjálf í hverju til-
viki að eigin geðþótta hvort undanþága er veitt?
Það er hlutverk dómstólanna að meta, þegar á það reynir í dóms-
málum, að hve miklu leyti löggjafinn megi framselja ákvörðunarvald
um skatta til stjórnvalda. Nokkra vísbendingu um þetta ætti að mega
hafa af orðalagi stjórnarskrárákvæðisins þar sem segir, að engan skatt
megi á leggja né breyta né af taka nema með lögum. Er áreiðanlegt,
að í orðalaginu felast ríkar kröfur til þess að það sé löggjafinn sem
taki þessar ákvarðanir. Að öðrum kosti væri stjórnarskrárákvæðið
óþarft.
Gild rök eru fyrir því að þessar ákvarðanir séu teknar í setturn lög-
um. Með því er leitazt við að tryggja réttaröryggi borgaranna. Með
sköttum eru íþyngjandi skyldur lagðar á herðar þeirra. Þeir hafa hags-
muni af því að réttarstaða þeirra sé ákveðin eftir lögfestum og mál-
efnalegum mælikvarða, sem á jafnt við um alla. Að öðrum kosti hafa
þeir litla tryggingu fyrir því að geðþóttasjónarmið séu ekki látin ráða
því hverjir greiði skatta.
I öðru lagi reynir oft, í dómsmálum varðandi skatta, á sjónarmið
um hvort skattalög brjóti gegn 67. gr. stjórnarskrárinnar um vernd
eignarréttarins. Reynir þá á hvort skattalög standast að efni til.
„Eignarrétturinn er friðhelgur. Engan má skylda til að láta af
hendi eign sína, nema almenningsþörf krefji; þarf til þess lagafyrir-
mæli, og komi fullt verð fyrir.“
Samkvæmt þessu stjórnarskrárákvæði eru borgararnir verndaðir
með nokkrum hætti fyrir eignaskerðingum. Felst verndin einkum í
því að fullt verð skal koma fyrir eign sem skert er. Nú er ljóst að í
skattaálögum felast skerðingar á eignum. Þær eignaskerðingar eru að
sjálfsögðu heimilar án bóta, þrátt fyrir ákvæðið um vernd eignarréttar-
ins, enda gera önnur ákvæði stjórnarskrárinnar, eins og áður sagði,
144