Tímarit lögfræðinga - 01.11.1988, Blaðsíða 35

Hér er eðlilegt að spyrja hver sé í rauninni munurinn á því að kalla
lögin boð sem samin eru og birt af ákveðnum aðilum eftir ákveðnum
reglum og hins vegar á því að kalla þau skipanir valdhafanna eins og
pósitívistarnir gerðu ráð fyrir. Er ekki boð einfaldlega skipun. Ef svo
er, þarf þá ekki að gera ráð fyrir einhverjum sem hefur gefið skipun-
ina. Erum við þá ekki komin aftur í pósitívismann ? Olivecrona legg-
ur hins vegar áherslu á að boð sé ekki opinberun á vilja með þeim
hætti sem skipanir séu. Þetta sé aðferð til að leggja til tiltekna hegðun
og með því hafa áhrif á hegðun fólks. Hugmyndin með forminu er að
móta hugarfar fólks þannig að sem best samræmist þeirri hegðun
sem er talin æskileg og höfundar lagatextans höfðu í huga.
4.4. Hugtökin „réttur“ og „skylda“
Olivecrona fetar í fótspor lærimeistara sinna þeirra Hágerströms
og Lundstedts í þessu efni. Gagnrýni hans á eldri kenningar samsvarar
að flestu leyti þeirri gagnrýni sem þeir settu fram. Það er því ekki
ástæða til að fjalla ítarlega um þau efni. Gagnrýnin gengur út á það
að ekki sé hægt að festa hönd á þeim staðreyndum í þjóðfélaginu sem
samsvari þessum hugtökum. Þótt umfjöllun hans um þessi hugtök
minni um margt á fyrirrennara hans, þá Hágerström og Lundstedt,
er þó þarna nokkur munur á. Olivecrona telur að þá skoðun, að hug-
tök eins og „réttur“ og „skylda“ hafi enga merkingu, megi skilja á
tvo vegu: (1) Það er unnt að halda því fram að grunnreglur þær er
náttúruréttur byggir á og viljinn, sem er undirstaða alls í kenning-
um pósitívisma, séu einfaldlega ekki til. Af því leiðir að það er merk-
ingarlaust að tala um fyrirbæri eins og rétt og skyldu nema sem hug-
myndir í huga fólks. Að minnsta kosti er ekki unnt að festa hönd á
þeim staðreyndum í þjóðlífinu sem þau vísa til. Telur hann þetta við-
horf einkennandi fyrir Lundstedt. Sama mætti raunar segja um
Hágerström. (2) Þá má líta svo á að orðið „réttur“ eða „skylda“, eins
og þau eru venjulega notuð, merki ekki neitt (no semantic reference),
þau vísi ekki einu sinni til þeirra hugmynda sem fólk gerir sér um
þessi fyrirbæri.48 Olivecrona hallast að síðarnefndu skoðuninni. Hann
telur augljóst að ekki sé með notkun þessara orða vísað til hluta. Ef
þau hafi einhverja merkingu yfirleitt geti þau aðeins vísað til tengsla
milli einstaklinga innbyrðis eða tengsla einstaklings við tiltekna hluti.
Þó megi mönnum vera ljóst að svo er raunar ekki þegar betur er að
48 Law as a Fact, s. 183.
165