Tímarit lögfræðinga - 01.11.1988, Blaðsíða 16

ríkjandi meirihluta á löggjafarsamkomunni hafa áhrif á skýringar
sínar á stjórnarskrá. Eitthvað sérstaklega mikið og sláandi þurfi til
að koma til að dómstólar taki fram fyrir hendur löggjafans. Ég tel
alveg augljóst, að þessi viðhorf hafa í reynd ráðið mjög miklu í þeim
málum sem gengið hafa til Hæstaréttar og varðað hafa mikla fjár-
hagsmuni.
En eiga þessi viðhorf við skýringu á stjórnarskrá lögfræðilega rétt
á sér? Varla. Ákvæðunum í stjórnarskránni er ætlað að veita borgur-
um vernd fyrir misbeitingu ríkisvalds af hendi þeirra sem fara með
það hverju sinni. Hvernig getur þá vilji þeirra til valdbeitingar í til-
tekna átt verið notaður til að skýra stjórnlög um hver séu mörk heim-
illar valdbeitingar ? Hæstiréttur hefur þar að auki notað berum orðum
til rökstuðnings á dómsniðurstöðu í máli af þessu tagi, að „löng og
athugasemdalaus venja löggjafans" um frávik frá stj órnarskrárreglu
löghelgi breytingar á henni. Skýtur skökku við ef það nægir til að
afnema vernd þá sem stjórnarskrá á að veita borgurum, að sá aðili
sem verið er að vernda þá fyrir, hafi lengi virt hana að vettugi.
I þessu stutta erindi gefst ekki tækifæri til að fjalla um einstaka
dóma Hæstaréttar, þar sem reynt hefur á mannréttindaákvæði stjórn-
arskrárinnar. Það er eindregin skoðun mín, sem ég raunar hef látið
í ljós á öðrum vettvangi5), að Hæstiréttur hafi langt um of þrengt þá
vernd sem ég tel stjórnarskránni ætlað að veita borgurunum. Við
athugun á dómum hefur sú hugsun leitað á, að rétturinn sé miklu
síður fús til að viðurkenna brot, þegar um hefur verið að ræða mál,
sem varða umtalsverða stundarhagsmuni. 1 dæmum, þar sem dóms-
úrlausn hefur litlu skipt fyrir slíka hagsmuni, virðist mér að mun
frekar hafi verið vilji til að dæma borgurunum í hag. Af dómurn í
skattamálum má nefna sem dæmi um mál, þar sem skattar voru taldir
standast, nokkra stóreignaskattsdóma frá 6. áratugnum, sjá t.d. hrd.
1958.752, hrd. 1980.1732 um afturvirkni skattalaga, hrd. 1985.1544
um kjarnfóðurgjald og hrd. frá 10. júní 1987 um svokallaðan gengis-
mun. I öllum þessurn málum stóð svo á að allverulega tímabundna
röskun hefði leitt af því að dæma skattana ólögmæta. Sem dæmi um
dóma, þar sem fallizt hefur vei'ið á kröfur um að skattalög standist
ekki, má nefna þrjá frá árinu 1986; hrd. 1986.462 um þungaskatt og
hrd. 1986.1361 um búnaðarmálasjóðsgjald, en í þessum málum voru
skattalög, sem ekki nefndu skattprósentuna, ekki talin standast.
Þriðja dæmið er hrd. 1986.706 (samkynja mál er hrd. 1986.714) þar
5) Sjá einkum bók mína Deilt á dómarana, Rvik 1987.
146