Tímarit lögfræðinga - 01.11.1988, Blaðsíða 27

ans á þrælnum sem verið var að kaupa, enda gerði seljandinn ekk-
ert til að flytja eignarréttinn yfir til kaupandans. Hann var áhorfandi,
en með þögn sinni samþykkti hann töku þrælsins af hálfu kaupandans
svo hann mætti öðlast þetta vald yfir honum sem eignarrétturinn var tal-
inn felast í. 1 viðurvist fimm vitna greip kaupandinn í annan handlegg
þrælsins og hafði yfir ákveðinn formála, þar sem m.a. þessi orð var að
finna: „Ég lýsi því yfir að þessi þræll er eign mín samkvæmt lögum
Rómarríkis og ég kaupi hann með þessum koparpeningi". Að þessum
orðurn töluðum henti hann koparpeningi í skál í hendi manns sem
hafði það hlutverk að taka við greiðslunni.
Það sem sérfræðingar í rómarrétti hafa mest furðað sig á í sam-
bandi við þessa lýsingu er, að kaupandinn lýsir því yfir að þrællinn
sé hans áður en athöfninni er lokið. Engu að síður er Ijóst að athöfn-
inni varð að Ijúka ef kaupandinn átti að teljast eigandi í raun. Ef
kaupandinn hefði t.d. ekki afhent peninginn hefðu kaupin aldrei gerst.
Það er því augljóst að kaupandinn hafði yfir orð sem voru strangt til
tekið ekki sönn á því augnabliki er þau voru sögð. Hefur mönnum þótt
þetta einkennilegt í ljósi annars gífurlegrar nákvæmni rómverskra
lögfræðinga. Hágerström skýrir þetta með því að orðum kaupandans
hafi ekki verið ætlað að lýsa þeirri staðreynd að hann væri eigandi,
enda vissu allir að svo var ekki, heldur voru þau sögð til að gera þræl-
inn að eign kaupandans. Þessu má helst líkja við galdur. Menn trúðu
því að með ákveðnum orðum og athöfnum sköpuðu þeir það vald sem
þeir töldu felast í rétti manns til tiltekinnar eignar. Á sama hátt voru
með eins konar galdri lagðir þeir fjötrar á menn sem þeir töldu felast
í skyldu þeirra.22
Hágerström telur að þetta sé og raunar í fullu samræmi við þær
hugmyndir sem við gerum okkur um þessi fyrirbæri nú á dögum. Við
tölum enn um rétt og skyldu sem vald eða fjötra sem séu skapaðir
með tilteknum orðum eða athöfnum.23 Þetta vald eða fjötrar tilheyra
ekki heimi staðreyndanna, hins vegar eiga þær sér samsvörun í raun-
verulegum aðstæðum í sívirku réttarkerfinu.
Að hinu leytinu skýrir Hágerström hugtakið „skyldu“ sem geðs-
hræringu. Það er býsna erfitt að fóta sig í hugleiðingum Hágerströms
22 Sjá um þetta dæmi Karl Olivecrona: „The Legal Philosophy o£ Hagerström and Lund-
stedt", Scandinavian Studies in Law, (3), 1959, s. 132—133.
23 í ensku þýðingunni á verkum Hágerströms er talað um „operative facts“ í þessu sam-
bandi. Með því er átt við t.d. setningu laga, samninga eða hvers kyns yfirlýsingar sem
eru til þess fallnar að skapa mönnum rétt eða skyldu. Sjá t.d. Olivecrona, „The Legal
Philosophy of Hágerström and Lundstedt", s. 133.
157