Tímarit lögfræðinga - 01.11.1988, Blaðsíða 13

pólitískir valdhafar eru við stjórnsýslu eða löggjafarstörf taldir hafa
brotið gegn vernduðum réttindum manna. Með sanni má þá oft segja
að mál varði pólitísk ágreiningsefni. En dómstólar taka ekki afstöðu
til stjórnmálaágreinings. Þeir skýra bara lögin. Við þá starfsemi beita
þeir aðeins hinum hlutlausu lögfræðiaðferðum. Dómarar vita að með
lögunum sjálfum hefur verið tekin efnisleg afstaða og að hún bygg-
ist oft á pólitískum viðhorfum. Það er þá vegna þess að löggjafinn,
stj órnarskrárgj afinn í þeim tilvikum sem hér um ræðir, hefur á lög-
formlegan hátt tekið þá afstöðu sem birtist í textanum. Það er ópóli-
tísk dómstólastarfsemi að framfylgja þeirri afstöðu á þann hátt, sem
hlutlægar lögfræðiaðferðir mæla um. Ef dómstóll á hinn bóginn fram-
fylgir ekki þeirri pólitísku afstöðu sem ótvírætt er tekin í texta stjórn-
arskrár, t.d. vegna þess að pólitískt löggjafarvald hefur vikið frá
henni, þegar á hana reyndi, er dómstóllinn miklu fremur að taka póli-
tíska afstöðu. Hann er þá að víkja sér undan að sinna því hlutverki
sem honum er fengið í stjórnarskrá, að nýta vald sitt til að koma
í veg fyrir misbeitingu valds af hendi annars handhafa ríkisvalds.
SKATTAR OG STJÓRNARSKRÁ
Telja má með vissu að löggjafinn hafi hvað mestar tilhneigingar til
lagasetningar þar sem nærri er höggvið stjórnarskránni á sviði skatt-
lagningar. Hefur nokkrum sinnum á undanförnum áratugum komið til
kasta dómstóla á þessu sviði. Hér er um að ræða málasvið sem varðar
dæmigerð ágreiningsefni í stjórnmálum. Er því forvitnilegt að líta
á viðhorf dómstóla til lögskýringa í slíkum málum.
Svo sem öllum lögfræðingum er sjálfsagt vel ljóst eru það einkum tvö
atriði sem helzt reynir á í málum af þessu tagi. 1 fyrsta lagi verður oft
uppi spurning um, hvort löggjafinn framselji skattlagningarvald um-
fram heimildir sínar skv. stjórnarskrá.
Þýðingarmesta ákvæðið um skattana er að finna í upphafi 40. gr.
og hljóðar svo:
„Engan skatt má á leggja né breyta né af taka nema með lögum.“
1 77. gr. stjórnarskrár er svo ennfremur sagt:
„Skattamálum skal skipa með lögum.“
1 orðum þessara stjórnarskrárákvæða felast formkröfur um, að það
sé löggjafinn (alþingi), sem skuli taka ákvarðanir um skattlagningu
með lögum. Er þá sýnilega gert ráð fyrir, að þar sé kveðið á um al-
menn skilyrði þess, að menn skuli greiða skatt. Spurning er, hvort
143