Tímarit lögfræðinga - 01.12.1991, Blaðsíða 21

dómaraskipan bryti í bága við 1. mgr. 6. gr. mannréttindasáttmálans. Nefndin
hafði síðan þann 12. apríl 1989 vísað málinu til Mannréttindadómstólsins.
Kærandinn Jón Kristinsson og íslenska ríkið gerðu sátt 18. desember 1989 um
að ljúka ágreiningnum sín í milli. Var sáttin gerð með tilvísan tii setningar laga
nr. 92/1989 um aðskilnað dómsvalds og umboðsvalds í héraði, en eins og
lögfræðingar vita taka þau lög ekki gildi fyrr en á miðju ári 1992. Með þessari
sáttargerð féll hins vegar ekki niður málið sem rekið var við Mannréttindadóm-
stólinn eins og einhverjir hafa þó talið (sjá t.d. ritstjórnargreinina „Réttarheim-
ildir og lagatúlkun" í Tímariti lögfræðinga 3.h. 1990 bls. 130-131). Forræði
sakarefnisins var ekki lengur í höndum Jóns Kristinssonar með þeim hætti að
hann gæti einhliða fellt málið niður.
Telja má, úr því sem komið var, að litlar líkur hafi verið á að Mannréttinda-
dómstóllinn felldi niður málið, þrátt fyrir setningu laga nr. 92/1989 og sáttina við
Jón. Stafar það af því að mannréttindabrot eru lítið betri, þó að sá sem réttindin
brýtur hafi lofað að hætta því eftir rúm tvö ár. Meira varð því til að koma ef
takast átti að skera íslenska ríkið niður úr snörunni.
Gott er að eiga góða að. Var ekki alveg upplagt af Hæstarétti íslands að setjast
nú allt í einu 7 dómarar í dóm og dæma að hin gamla skipan, sem ævinlega hafði
verið talin standast, gerði það ekki lengur? Með þeim hætti yrði tryggt að það
réttarástand væri komið á, sem nægði til að Mannréttindadómstóllinn yrði fús til
að fella málið niður. Og ekki skorti neitt á að upplýsingar um stöðu mála ættu
greiða leið milli dómstólanna tveggja, þar sem einn af dómurunum sat í þeim
báðum. Að vísu varð í leiðinni að kasta út þeim aðferðum, sem hafa verið taldar
gilda á íslandi um meðferð réttarheimilda. En mikið var í húfi.
Það þarf svo ekki að hafa komið á óvart, þegar Mannréttindadómstóll Evrópu
í dómi 22. febrúar 1990 felldi niður mál Jóns Kristinssonar. í forsendum dómsins
fyrir niðurfellingu þess er sagt, að í ljósi skyldna dómstólsins væri honum heimilt
að virða sátt Jóns við íslenska ríkið að vettugi og halda áfram meðferð málsins,
ef almennar stefnumarkandi ástæður virtust krefjast þess. Hins vegar teldi
dómstóllinn þegar tekið væri m.a. tillit til breytinga á íslenskri dómaframkvæmd
9. janúar 1990 og setningar bráðabirgðalaga 13. janúar 1990 um stofnsetningu
nýrra og tímabundinna embætta héraðsdómara (þessi lög voru sett í beinu
framhaldi af dómi Hæstaréttar), að engar slíkar ástæður væru fyrir hendi.
Hringurinn lokaðist.
Ég held ekki að nein varanleg breyting hafi orðið á íslenskum rétti að því er
varðar réttarheimildirnar.1 Dómur Hæstaréttar frá 9. janúar 1990 er ekki annað
en enn ein staðfesting á því, sem ég hef vitað nú um nokkurt skeið. Raunveru-
1 Á þessu hefur fengist staðfesting eftir að handrit þessarar greinar var afhent Tímariti lögfræðinga.
Er þar átt við Hrd. 5. nóvember 1991 í málinu Jökull hf. gegn sjávarútvegsráðherra o.fl. Par er tekið
fram að Mannréttindasáttmáli Evrópu hafi ekki öðlast lagagildi hér á landi.
243