Tímarit lögfræðinga - 01.12.1996, Side 63

Jón L. Arnalds erfyrrverandi ráðuneytisstjóri
og héraðsdómari í Reykjavík
Jón L. Arnalds:
HUGLEIÐING UM RÉTTARSÁTTIR
1. INNGANGUR
Lögfræðin er aðalfræðigrein þeirra, sem fást við dómstörf og lögmannsstörf
og einnig sumra er sinna stjómsýslustörfum. Rannsóknarefni réttarfélagsfræð-
innar er meðal annars það, hvernig mannlífið tengist lögunum sem þjóðfélags-
legur veruleiki. Það sem sagt verður í þessari hugleiðingu heyrir ekki undir
lögfræði heldur réttarfélagsfræði og ber að hafa það í huga við lestur hennar.
Svo sem öllum er kunnugt, ekki síst lögmönnum, eru flest deiluefni manna
leyst með samningum og sáttum. Að leggja deilumál fyrir dómstól eykur oft
ágreining þann, sem fyrir var. Þá hleypur gjarnan kapp í málið og aðilar leggja
fram það, sem gagnaðila er til mestra óþæginda. Einnig er sá galli á dómstóla-
meðferð, að fyrst og fremst er litið til hins liðna, en ekki á afleiðingar dóms á
samskipti aðila, þegar til lengri tíma er litið. í lögum hafa lengi verið reglur um
sáttir, settar í þeim tilgangi að koma í veg fyrir ónauðsynleg og kostnaðarsöm
málaferli og hafa slík ákvæði jafnan verið talin hin hagfelldasta réttarbót. Ekki
hafa sáttamenn á öllum tímum haft lagaþekkingu, en þó verður að telja að í
dómsmálum sé lagaþekking nauðsynleg.
Sáttir eru ekki eingöngu réttarfarslegt fyrirbrigði og því er öllum ljóst, að ekki
ber eingöngu að beita reglum réttarfarsins við réttarsáttir, þótt það sé skilyrði
þess að þær verði gildar. Alltaf verður að hafa í huga, að efnislegt réttlæti verði
sem mest og að réttarfarslegt öryggi sé ekki sett í hættu. Réttarsáttir eru yfirleitt
eftirsóknarverð málalok og ber því að greiða sem mest fyrir þeim. Deilum lýkur
þá friðsamlega. Er það yfirleitt farsælla fyrir aðila, þar sem oft er þá ekki unnt
að segja, að annar hvor aðili hafi tapað máli. Máli lýkur fyrr og vinna, tími og
fjármunir sparast. Er það einkum mikilvægt, þegar um er að ræða minni háttar
mál, þar sem vænta má tímafrekrar gagnaöflunar. Þessi sjónarmið leiða til þess,
199