Tímarit lögfræðinga - 01.12.1996, Síða 64

að oft er heppilegt að taka inn í sátt fleira en um er deilt í málinu, því þar með
er yfirleitt léttara að ná sátt milli aðila um aðaldeiluefnið.
Ekki verður það skilyrði sátta, að báðir aðilar hafi gefið eftir af kröfum sínum,
en langoftast er það svo. Aðilar og lögmenn gleyma því stundum, að eitt af
grundvallarmarkmiðum dómstólameðferðar er að upplýsa mál. Það kemur
ósjaldan í Ijós, að upplýsing máls leiðir til sátta og mjög gjaman er það svo, að
sáttir eru ekki kleifar fyrr en mál er upplýst að fullu. Sáttir þar sem aðili gefur
ekkert eða óverulega eftir af kröfum sínum, eiga oft rót sína að rekja til þess, að
málið hefur ekki verið nægilega upplýst frá byrjun.
Stundum verða sáttatilraunir árangurslausar. í þeim tilvikum gætu sáttatil-
raunir dómara reynst óheppilegar, ef þær hafa leitt til þess, að hann verði tor-
tryggður, vegna þess að hann hafi tekið afstöðu í málinu. Sáttatilraunir dómara
ættu því tæpast að ná lengra heldur en að leita sátta í þeim málum, þar sem hann
álítur það leiða til árangurs. Dómara ber að fara gætilega í sáttatilraunum sínum
og gæta hlutleysis. Sáttatilboð dómara ættu fremur að byggjast á sanngirnis-
sjónarmiðum en lagareglum og dómarinn skyldi gæta þess að taka það fram við
aðila, að á þeim grunni sé byggt.
En hvort sem lögmönnum og dómurum líkar betur eða verr, þá er einn aðal-
þáttur starfsins samningaviðræður og samningar. Eg öðlaðist nokkra reynslu í
þessum efnum sem ráðuneytisstjóri. Ég ætla nú, vegna óskar þar um, að rekja
hvernig ég sem dómari reyndi að sætta mál og nýta reynslu mína í þessu efni.
2. UNDIRBÚNINGUR
Ég hafði þann hátt á sem dómari, er ég byrjaði á nýju máli, að kynna mér það
fyrst í höfuðdráttum og hringja síðan í lögmenn málsins eða málsaðila, ef hann
rak málið sjálfur, og ákveða fyrsta fyrirtökutíma í samráði við þá. Þetta er svip-
uð fyrirhöfn og að senda fyrirtökutilkynningar, en hefur þó þann kost, að tryggð
er mæting, þar sem menn gefa sér tíma til skrafs og ráðagerða. í símtalinu not-
aði ég tækifærið og spurðist fyrir um, hvort sáttaumleitanir hefðu farið fram í
málinu og hvort þær væru í gangi, eða hvar hefði skilið með aðilum. Ef ein-
hverjar sáttaumleitanir voru á döfinni, þá bað ég lögmenn gjaman að hafa sam-
ráð við umbjóðendur sína fyrir fundinn um það, hve langt til sátta þeir treystu
sér til að ganga o.s.frv. Sem sé, ég notaði símtalið til að koma hreyfingu á
málið.
Við erum alltaf að semja við einhverja, þótt við verðum þess ekki vör, t.d.
makann, bömin, vinnufélagana, í viðskiptum o.s.frv. Við vitum, að þegar við
stöndum upp óánægð frá samningum, þá hefðu þeir betur verið ógerðir. Sama
gildir um dómsáttir, þær má aldrei þvinga fram, þannig að menn verði í raun
ósáttari á eftir. Sættir eiga að bæta samskipti aðila, en ekki spilla þeim. Ég lærði
af störfum í sjávarútvegsráðuneytinu og ekki síst á hafréttarráðstefnu Samein-
uðu þjöðanna, sem ég tók þátt í á annan áratug, að ein meginforsenda góðra
sáttaumleitana felst ekki í því að líta á kröfur hlutaðeigandi aðila, heldur
heildarhagsmuni þeirra, þá hagsmuni, er liggja að baki kröfum þeirra og þeir
200