Tímarit lögfræðinga - 01.05.1998, Qupperneq 7

ofbeldisbrotum. Viðhorfarannsóknir sem höfundur hefur unnið í samvinnu við
Félagsvísindastofnun Háskóla íslands hafa jafnframt leitt í ljós auknar áhyggjur
almennings af afbrotum auk þess sem mikill meirihluti telur refsingar á Islandi
almennt of vægar.2 Héma er ástæða til að staldra örlítið við. Hefur afbrotum
stórlega fjölgað á Islandi á síðustu ámm? Og hvað segja rannsóknir vísinda-
manna um áhrifamátt hertra refsinga í baráttunni við glæpi?
2. ÞRÓUN AFBROTA Á ÍSLANDI
Lítum fyrst á yfirlit yfir fjölda og tegundir mála hjá Rannsóknarlögreglu
ríkisins (RLR) frá árinu 1988 til loka ársins 1996 en það ár var síðasta heila
starfsár RLR. Fyrsta ársskýrsla RLR kom út árið 1990 en síðan 1993 hafa þær
ekki verið gefnar út. Höfundi tókst samt sem áður að fá tölvuútprent frá
skráningardeild RLR fyrir árin 1994-96, skipt niður eftir málaflokkum. Starfs-
svæði RLR náði yfir allt höfuðborgarsvæðið sem ætti að gefa ágæta innsýn í
opinberan veruleika afbrota á því svæði en enn var ekki farið að samkeyra allar
lögregluskýrslur í landinu á þessu tímabili. Hjá nýju ríkislögreglunni sem tók til
starfa sumarið 1997 er hins vegar ráðgert að samræma skráningu á öllum
kærðum brotum til lögreglu á landinu öllu, sem verður vitaskuld mikið
framfaraspor en skráning og flokkun afbrota á íslandi hefur því miður verið í
skötulíki.
Á yfirlitinu sést að ýmsar breytingar hafa átt sér stað. Innbrotum, sem eru að
miklum meirihluta innbrot í bfla og fyrirtæki, hefur fjölgað verulega en
þjófnuðum hefur þó ekki fjölgað að sama skapi. Hins vegar virðist sem dregið
hafi úr annars konar auðgunarbrotum eins og t.d fjársvikum, skjalafalsi og
tékkasvikum. Hvers vegna hefur þetta gerst? Um það má velta vöngum en
engar haldbærar rannsóknir eru til um þessar breytingar. Margt bendir til að
ýmsar aðgerðir innlendra peningastofnana til að tryggja skilvirk og áfallalaus
peningaviðskipti hafi haft þau áhrif að tækifæri til hefðbundnari auðgunarbrota
eins og t.d. tékkasvika og skjalafals hafi orðið færri og framkvæmdin örðugri
en stundum áður með tilkomu t.d. debet- og kreditkorta.
Samkvæmt þessu virðist því að auðgunarbrot hafi í ríkari mæli færst yfir í
innbrot þar sem möguleikarnir til auðgunar hafa vafalítið verið álitnir greiðari.
Á allra síðustu árum sjáum við svo einhverja aukningu innbrota í heimili3, en
eitthvað minni í fyrirtæki og verslanir. Vafalítið má rekja breytinguna til þess að
fyrirtæki eru betur varin en áður og þá flytjast innbrotin að einhverju leyti
annað þar sem möguleikarnir eru álitnir betri. Viðbrögð borgaranna skipta því
máli og virðast hafa áhrif á hvar brotamenn bera niður.
2 Sjá „Viðhorf íslendinga til afbrota 1989-1994“ eftir sama höfund í Rannsóknir í félagsvísindum.
Erindi flutt á ráðstefnu í september 1994. Ritstjóri Friðrik H. Jónsson. Félagsvísindastofnun
Háskóla fslands og Hagfræðistofnun Háskóla íslands 1995, bls. 85-96. Sjá einnig tímaritið Lifandi
vísindi, „Eru afbrot alvarlegt vandamál á íslandi?" Janúar 1998, 1. tbl.
3 Samkvæmt viðtali við yfirmann skráningardeildar RLR 18. febrúar 1997.
91