Tímarit lögfræðinga - 01.05.1998, Side 43

brjóti aðildarríki gegn réttarreglum EES-samningsins eru það fyrst og fremst
fjárhagslegir hagsmunir þessara aðila sem eru í húfi.
Innan EB-réttar er réttarstaðan nokkuð skýr ef aðildarríki brýtur gegn
samningsskuldbindingum sínum. Einstaklingur hefur einkum um tvo kosti að
velja. Hann getur í fyrsta lagi byggt beinan rétt á EB-reglum fyrir dómstólum í
einstökum aðildarríkjum sem þó þurfa að uppfylla ákveðin skilyrði. Þetta þýðir
t.d. að meginreglan er sú að láti aðildarríki EB hjá líða að innleiða tilskipun
getur einstaklingur byggt beinan rétt á tilskipuninni frá og með gildistökudegi
hennar. Hið sama á við ef ákvæði landsréttar fær ekki samrýmst EB-reglu,
einstaklingurinn getur byggt beinan rétt á EB-reglunni sem er æðri landslögum.
í annan stað eiga einstaklingar og lögaðilar innan EB kost á að krefjast
skaðabóta úr hendi hins brotlega aðildarríkis vegna þess tjóns sem þeir kunna
að hafa orðið fyrir. Grundvöllurinn að reglu um skaðabótaskyldu var lagður
með dómi Evrópudómstólsins í sameinuðum málum C-6/90 og C-9/90 Franco-
vich og fleiri gegn Ítalíu9 (hér eftir ,, Francovich-málið“). Atvik voru með þeim
hætti að tilskipun nr. 80/98710 var ætlað að veita launþegum lágmarks réttar-
vernd í formi tryggingar, einkum vegna ógreiddra launakrafna á hendur gjald-
þrota vinnuveitendum. Tilskipunin hafði ekki verið tekin upp í landsrétt á Italíu
í samræmi við 3. mgr. 189. gr. Rómarsáttmálans og hafði dómur fallið gegn
ítalska ríkinu sökum þess.* 11 Stefnendur, sem allir áttu kröfur á hendur gjald-
þrota vinnuveitendum sínum, brugðu á það ráð að höfða mál gegn ítalska ríkinu
til greiðslu þeirra fjárhæða sem tilskipuninni var ætlað að tryggja þeim. Málinu
var samkvæmt 177. gr. Rómarsáttmálans vísað til forúrskurðar Evrópudóm-
stólsins sem fjallaði annars vegar um það hvort tilskipunin hefði bein réttaráhrif
í þeim skilningi að einstaklingur gæti borið ákvæði hennar beint fyrir sig gegn
ítalska rrkinu og hins vegar hvort einstaklingur gæti byggt kröfu um skaða-
bótaskyldu ríkisins á EB-rétti.
Evrópudómstóllinn kannaði það fyrst hvort ákvæði tilskipunarinnar væru
nægilega skýr og óskilyrt til að hafa bein réttaráhrif. Til þess þyrfti í fyrsta lagi
að vera mögulegt að greina rétthafa tryggingarinnar, í öðru lagi efni hennar og
í þriðja lagi þann sem ábyrgur væri fyrir greiðslu. Enda þótt greina tækist bæði
rétthafa og efni tryggingarinnar var niðurstaðan sú að tilskipunin hefði ekki
bein réttaráhrif þar sem þriðja skilyrðið var ekki talið uppfyllt. Tilskipunin kvað
á um það að stofnsettur yrði sérstakur tryggingasjóður sem átti að ábyrgjast
greiðslur á óinnheimtum launakröfum launþega sem byggðar voru á ráðningar-
samningi. Sjóður þessi hafði á hinn bóginn ekki verið settur á laggirnar og þar
9 Sameinuð mál C-6/90 og C-9/90 Francovich ogfleiri gegn Ítalíu [1991] ECR1-5357.
10 Tilskipun ráðsins frá 20. október 1980 um samræmingu á lögum aðildarríkjanna um vemd til
handa launþegum verði vinnuveitandi gjaldþrota (80/987/EBE). Sjá 1. kafla V. hluta EES-
samningsins, sbr. XVIII. viðauka. Sjá jafnframt lög nr. 53/1993 um ábyrgðarsjóð launa vegna
gjaldþrota.
11 Mál 22/87 Framkvœmdastjórnin gegn Ítalíu [1989] ECR 143.
127