Fréttablaðið - 12.06.2010, Síða 18

18 12. júní 2010 LAUGARDAGUR
Fjármál sveitarfélaga voru ekki mikið til umræðu í aðdraganda nýafstaðinna
sveitarstjórnarkosninga. Engu að síður
liggur ljóst fyrir að brýnustu og jafnframt
erfiðustu verkefni flestra sveitarstjórna
munu snúa að því að halda jafnvægi á milli
tekna og útgjalda án þess að steypa sveitar-
félaginu í skuldir né ganga of nærri mikil-
vægri þjónustu og framkvæmdum.
Traustur rekstur sveitarfélags er að því
leytinu frábrugðinn rekstri fyrirtækis að
markmiðið er ekki að byggja upp eigið fé
eða skila hagnaði heldur veita sem besta
þjónustu með sem minnstum tilkostnaði,
það er skattheimtu, fyrir þá sem í sveitar-
félaginu búa. Rétt eins og fyrirtæki verða
sveitarfélög hins vegar að hafa tiltekin við-
mið til hliðsjónar og byggja ákvarðanir á
traustum grunni þekkingar og greiningar á
rekstri sínum.
Greiðslugeta og greiðsluskylda
En hvaða viðmið eru það sem sveitarfélög
ættu helst að hafa til hliðsjónar í sínum
rekstri? Eftirlitsnefnd með fjármálum
sveitarfélaga hefur gefið út sjö mæli-
kvarða sem notaðir eru til að leggja mat á
fjárhags stöðu sveitarfélaga. Flestir þeirra
koma hins vegar að takmörkuðu gagni
þegar upp er staðið. Það má velta fyrir sér
hvort það sé hlutverk sveitarstjórna að
reka sveitarsjóði með sem mestum hagn-
aði og styrkja eiginfjárstöðu þeirra, sér-
staklega þegar litið er til þess að tekjur
þeirra koma til með skattheimtu og þjón-
ustugjöldum.
Til að átta sig á raunverulegri stöðu
sveitarfélags til lengri tíma litið er tvennt
sem skiptir mestu máli. Annars vegar
greiðslugeta sveitarfélags og hins vegar
greiðsluskylda. Með greiðsluskyldu er átt
við þá þjónustu sem íbúar gera ráð fyrir og
öðrum skuldbindingum sem sveitarfélagið
hefur tekið á sig, til dæmis í formi skulda.
Greiðslugeta er hins vegar það sem eftir
stendur þegar greitt hefur verið fyrir þá
þjónustu sem sveitarfélagið veitir. Ágæt-
ur mælikvarði á greiðslugetu er veltu-
fé frá rekstri en einnig er hægt að miða
við tekjur sveitarfélagsins og rekstrar-
hagnað fyrir afskriftir og fjármagns-
liði (EBITDA). Einnig má meta skuldaþol
sveitarfélags að gefnum tilgreindum for-
sendum um vexti og endurgreiðslutíma.
Á myndinni hér að neðan má sjá hvern-
ig greiðslugeta nokkurra sveitarsjóða (A-
hluti) stóð um síðustu áramót með tilliti til
skuldbindinga þeirra. Myndin sýnir ann-
ars vegar hverjar skuldirnar eru í hlutfalli
við EBITDA (súlurnar) og hins vegar hlut-
fall vaxtaberandi skulda af þeirri upphæð
sem ætla mætti að sveitarsjóður geti greitt
á 25 ára endurgreiðslutíma.
Niðurstöður um samhengi rekstrarhagn-
aðar (EBITDA) og skulda má túlka sem
þann fjölda ára sem það tekur sveitarfé-
lagið að greiða upp skuldir sínar með þeim
afgangi sem það hefur til greiðslu afborg-
ana, vaxta og til fjárfestinga. Myndin
sýnir að það tekur sveitarfélag A um 3 ár
að greiða upp vaxtaberandi skuldir sínar,
sveitarfélag B tæki það um 9 ár og sveitar-
félag C ríflega 12 ár.
Líkt og fyrr sagði sýnir línuritið einnig
hversu háar skuldir sveitarfélaganna eru
í hlutfalli við það sem ætla má að sveitar-
félögin geti greitt afborganir og vexti af
á 25 ára endurgreiðslutíma, án þess að
tekið sé tillit til þarfar sveitarfélaganna
til framkvæmda. Sjá má að skuldir A-
hluta sveitarfélags A í hlutfall við skulda-
þolið er ríflega 20%, sama hlutfall fyrir
sveitarfélag B er tæplega 60% en yfir 80%
í sveitarfélag C.
Agi og útsjónarsemi
Til að ná sem bestum árangri verða sveitar-
félög að beita sig aga og sýna útsjónarsemi.
Mat á fjármálalegri stöðu sveitarfélags
og skuldaþoli gefur til dæmis stjórnend-
um þess mun gleggri sýn á stöðu mála
en ella. Slíkt mat tekur tillit til greiðslu-
getu sveitarfélagsins með hliðsjón af þeim
greiðsluskuldbindingum sem hvíla á því.
Litið er til þróunar reksturs og fjármála
sveitarfélagsins árin á undan og metið hver
þróunin verður að teknu tilliti til fjárhags-
áætlunar næsta árs og næstu þriggja ára.
Ef sveitarfélög hafa ákveðið eða ráðgera
meiriháttar framkvæmdir á næstu árum
verður að taka tillit til þeirra þegar fram-
kvæmda- og greiðslugeta er skoðuð.
Nú þegar tekjur dragast saman er oft
rætt um mikilvægi forgangsröðunar. For-
gangsröðunin byggir ávallt á stefnu og
áherslum viðkomandi sveitarstjórnar og
þáttur í að tryggja sem skynsamasta ráð-
stöfun fjármuna er að sveitarfélög arðsem-
igreini þá fjárfestingakosti, sem uppi eru á
hverjum tíma.
Sveitarstjórnarmenn þurfa nú sem aldrei
fyrr að velja á milli kosta við framkvæmd-
ir og/eða í þjónustuframboði. Ef fyrir
liggur mat á samfélagslegri arðsemi allra
kosta er auðveldara fyrir sveitarstjórnar-
menn að nálgast niðurstöðuna á hlutlæg-
an hátt.
Aukin skilvirkni í stjórnsýslunni, þ.e.
skilvirkni við mótun og framkvæmd
þeirrar þjónustu sem sveitarstjórnir
ákveða að skuli veitt er einnig þáttur sem
sveitarfélögin huga nú að í breyttu efna-
hagslegu umhverfi sveitarfélaga.
Fjármálastjórn og rekstur lykilatriði
Sameining eða aukin samvinna sveitar-
félaga kann að vera leið að því marki að
bæta þjónustu við íbúa og auka skilvirkni
við nýtingu skatttekna. Samlegðaráhrif í
kjölfar sameiningar eða aukinnar sam-
vinnu getur skilað bættri þjónustu fyrir
íbúa og betri nýtingu fjármuna. Með
því að bera núverandi ástand saman við
aðra möguleika má greina kosti og galla
sameiningar eða aukins samstarfs við
önnur sveitarfélög.
Sveitarfélögin gegna mikilvægu hlut-
verki í daglegu lífi okkar og við treystum
á þau varðandi stóran hluta grunnþjónustu
samfélagsins. Traust fjármálastjórn og
skilvirkur rekstur er forsenda þess að þau
skili því hlutverki með sóma.
Höfundar starfa sem ráðgjafar
hjá Capacent með áherslu á opinbera
stjórnsýslu, stefnumótun og fjármál.
Markmið í rekstri sveitarfélaga − hagnaður og velferð
Rekstur sveitarfélaga
Þröstur Sigurðsson
ráðgjafi hjá Capacent með áherslu
á opinbera stjórnsýslu, stefnumótun
og fjármál
Arnar Jónsson
ráðgjafi hjá Capacent með áherslu
á opinbera stjórnsýslu, stefnumótun
og fjármál
100
80
60
40
20
%
14
12
10
8
6
4
2
0
■ Vaxtaberandi skuldir/EBITDA
■ Vaxtaberandi skuldir/Skuldaþol (hægri ás)
Greiðslugeta sveitarsjóða
A B C
Hafðu samband