Fréttablaðið - 04.09.2010, Qupperneq 34

34 4. september 2010 LAUGARDAGUR
Þ
egar Edda Óskarsdóttir var í
Kvennaskólanum á sjötta ára-
tugnum voru fata- og útsaumur
stór hluti námsefnisins. Eins og
hún orðar það miðaðist kvenna-
menntun að því að ala upp fyrirmyndar
húsfreyjur. Hennar leið varð hins vegar
ekki sú troðna, heldur varð hún mikilvirk í
kvennabaráttunni. „Á þessum tíma bárust
hingað stefnur að utan, erlendis voru stúd-
entauppreisnir í algleymingi og kvenna-
hreyfingar spruttu upp í kjölfarið.“
Edda fór á kaf í kvennapólitíkina og var
í hópi þeirra 28 kvenna sem funduðu í Nor-
ræna húsinu í apríllok 1970 og stofnuðu
Rauðsokkahreyfinguna. „Við vorum allar
þessar ungu konur búnar að reka okkur á
ýmsa veggi. Við gátum ekki fengið gæslu
fyrir börnin okkar til að stunda nám og
vinnu, þau fáu dagheimilispláss sem voru
til voru fyrir einstæðar mæður. Það þurfti
ógurlegan bardaga til að koma börnunum
í gæslu svo dæmi sé tekið.“
Rauðsokkahreyfingin vakti mikla
athygli strax nokkrum dögum síðar þegar
konur gengdu fylktu liði 1. maí, klæddar
rauðum sokkum. „Þetta varð brátt ansi
mikið starf. Við fórum fljótlega í að gera
útvarpsþætti og stóðum fyrir alls konar
uppákomum. Það var mikil mótstaða við
okkur í fyrstu enda þóttum við ægileg-
ar mussukerlingar, ljótar og hrikalega
frekar “
Rauðsokkur gáfu einnig út blaðið Forvitin
rauð sem ber handbragði Eddu vitni því
hún sá um að teikna í það myndir ásamt
Hildi Hákonardóttur myndlistarkonu en
þær og Vilborg Harðardóttir blaðamaður
sáu um uppsetningu blaðanna fyrstu árin.
Þá voru engar tölvur og allt teiknað, klippt
og límt og pikkað á ritvél.
Vildum enga valdapíramída
Margar konur vöknuðu til vitundar um
kvennabaráttuna á kvennafrídaginn, 24.
október 1975. Edda tók þátt í honum en var
þá að draga sig út úr Rauðsokkunum.
„Rauðsokkahreyfingin hóf starfsemi
sína í kjallara á Ásvallagötu 8, en hjón-
in Helga Ólafsdóttir og Stefán Karlsson
voru svo elskuleg að láta okkur það í té.
Svo óx starfsemin húsnæðinu yfir höfuð.
Um skeið vorum við til húsa í Hamragörð-
um við Hofsvallagötu. Loks komum feng-
um við leiguhúsnæði á Skólavörðustíg 12.
Við unnum hörðum höndum að því að koma
því í gott horf og að því loknu jókst starf-
semin mjög mikið.“
Ýmsir róttækir hópar tóku eftir vel-
gengni Rauðsokkanna og fóru að sækja
fundi þeirra. „Við höfðum aldrei verið
með formlega stjórn. Við vildum ekki
valdapíramída heldur áttu allir að vera
aktífir og unnið í starfshópum. Mörgum
fannst við ógurlega óskipulagðar og þurfa
harðara skipulag. Og smám saman urðu
fundirnir endalaust pólitískt þref þannig
að margir drógu sig út, þar á meðal ég.“
Vildum umbylta myndlistarkennslu
Edda sem hafði útskrifast úr námi árið 1968
vann fyrir sér sem myndmenntakennari. „Við
nýútskrifaðir myndmenntakennarar vorum
uppfull af því að umbylta þyrfti myndlistar-
kennslunni, okkur þótti kennslan íhaldssöm.
Við vildum skapandi myndlist í skólastofum. Í
framhaldinu gerðum við áhlaup á félag mynd-
listarkennara og þar var ég fljótlega komin
í stjórn og var formaður félagsins 1978 til
1980.”
Á seinni hluta áttunda áratugarins fór Edda
aftur í nám, þá í leirkerasmíði í Myndlista-
og handíðaskóla Íslands. „Ég prófaði ýmsa
miðla á þessum árum, var að teikna, mála og
vefa. Vefnaður og hnýtingar voru í tísku. Ég
var reyndar svo óheppin að það var mölur í
húsinu þar sem ég leigði annars ágæta vinnu-
stofu á þessum tíma og þau teppi sem ég
gerði eyðilögðust og enduðu á haugunum. En
ég var aldrei mjög virk í myndlistinni, þegar
maður er að kenna þá er svo mikið sem þarf
að gera, það þarf að sinna undirbúningi og svo
þarf auðvitað að sinna fjölskyldunni. Í stop-
ulum stundum verður ekki mikill tími til að
skapa.“
Í leirkerasmíðinni fann Edda sig og helgaði
sig henni á sínum virkasta tíma sem myndlist-
arkona, níunda áratugnum. Verkin hennar á
sýningunni Með viljann að vopni eru einmitt
leirker sem hún vann að námi loknu. Allan
þann tíma vann hún í Myndlista- og handíða-
skólanum, kenndi, var skorarstjóri kennara-
deildar og aðstoðarskólastjóri þótt formlega
væri sá titill ekki til. Hún var virk í Galleríi
Langbrók, sem rekið var af konum og starf-
rækt á Bernhöftstorfunni. Starfsferlinum lauk
hún svo við kennslu á listabraut Fjölbrauta-
skólans í Breiðholti.
Myndlistin var karlaheimur
Hún segir að þegar litið sé um öxl sé óhætt
að fullyrða að íslensk myndlist hafi breyst
mikið á áttunda áratugnum. „Það komu nýir
miðlar og myndlistarmenn fóru að tjá sig með
öðru efni en fyrr. Það var líka allt að opnast
og menn fóru út í heim og sóttu sér áhrif alls
staðar frá. Myndlistarheimurinn hafði verið
mikill karlaheimur en það breyttist, og eins og
staðan er í dag eru þrjár konur á móti hverjum
karli í myndlistarnámi.“
Hin róttæka jafnréttisbarátta áttunda ára-
tugarins skilaði miklum árangri. „Það hefur
mikið áunnist. Ungar stúlkar geta varla
ímyndað sér hvernig veröldin var. Við vorum
aldar upp til þess að vera fyrirmyndar hús-
freyjur,“ segir Edda en bætir við að enn sé
barist fyrir launajafnrétti, sem virðist „enda-
laus bardagi“.
„Ég er ánægð með það sem áunnist hefur,
þó alltaf megi gera betur. Við höfum átt
kvenforseta sem hefði aldrei orðið nema
vegna baráttunnar á áttunda áratugnum,
forsætisráðherrann er kona og konur sitja í
valdastöðum. Ekki það að það skipti öllu máli,
en það er samt afar mikilvægt að konur sitji
í ábyrgðarstöðum. Viðhorf kvenna eru önnur
en karla.“
Þóttum ljótar og hrikalega frekar
Áttundi áratugurinn var umbrotatími í kvennapólitík. Á sýningunni Með viljann að vopni sem verður opnuð á Kjarvalsstöðum í
dag er áratugurinn skoðaður í gegnum myndlist kvenna frá tímabilinu. Edda Óskarsdóttir, myndlistarkona og kennari, er í hópi
þeirra sem eiga verk á sýningunni en hún var afar virk í réttindabaráttu kvenna. Sigríður Björg Tómasdóttir ræddi við hana.
EDDA ÓSKARSDÓTTIR Verkið Foldar skart sem er í bakgrunni sækir innblástur í náttúru Íslands en Edda hefur ferðast mikið um Ísland. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
TÍMAMÓTAÁRATUGUR
Árið 1970 var Rauðsokkahreyfingin stofnuð
og árið 1980 var Vigdís Finnbogadóttir kjörin
forseti Íslands. Þessi tímamót ramma inn
áratug sem var áratugur mikilla umbreytinga
í íslenskri myndlist og þá einkum myndlist
kvenna. Á sýningunni Með viljann að vopni
sem opnuð verður á Kjarvalsstöðum í dag er
tímabilið skoðað í gegnum verk 27 kvenna
sem störfuðu við myndlist á tímabilinu.
Hrafnhildur Schram er sýningastjóri
sýningarinnar. „Það er áhugavert að skoða
þetta tímabil, það er orðið það langt síðan
því lauk að það er komin söguleg fjarlægð
á það. Ég vildi kryfja tímabilið og velta fyrir
mér hvaða áhrif femínisminn hafði á mynd-
listina, hvaða áhrif hugmyndalistin hafði og
þar fram eftir götunum.“
Hrafnhildur segist hafa haft það í huga er
hún valdi listakonurnar sem eiga verk á sýn-
ingunni að allar listgreinar ættu sinn fulltrúa.
Fyrir utan málverk, hafi grafíkin til dæmis átt
mjög upp á pallborðið hjá íslenskum mynd-
listarkonum. „Grafíkin varð kvennagrein og
blómstraði mjög á tímabilinu. Svo má ekki
gleyma hinum stórmerkilega nýja textíl
sem var mjög áberandi listform á áttunda
áratugnum. Þá varð textíllinn framsækinn,
notast var við nýjan efnivið í textílverkum og
hann varð þrívíðari.“
Barátta kvenna fyrir jafnrétti setti mikinn
svip á áttunda áratuginn og pólitíkin rataði
oft inn í listina, eins og verkin á sýning-
unni sýna glöggt. „Sumar konur sýndu sitt
nærumhverfi í listinni, aðrar unnu með
stéttabaráttuna, það voru ýmsar spurningar
sem svifu í loftinu.“
INNBLÁSTUR Í ELDVIRKNI ÍSLANDS Edda
Óskarsdóttir rakst á hnattlaga hraun-
hnullunga sem urðu henni innblástur að
jarðleirsskálum og Elísabet yfirfærir ennig
á óhlutlægan hátt í verkum sínum ...“ segir
í sýningarskrá en þar er þess einnig getið
að víða á Vesturlöndum hafi konur yfirfært
áhuga á líkama konunnar yfir á náttúrulands-
ins, dregið fram hið smágerða og gert að
tákni hins mikilfenglega.
KONUR OG MENN Vanga-
veltur og spurningar um
jafnrétti sem konur og
karlar stóðu frammi fyrir
fléttast saman í textílverki
Sigrúnar Sverrisdóttur.
ELDHÚS Textílverk eftir
Önnu Þóru Karlsdóttur
þar sem hún „myndgerir
gömlu Rafha eldavélina
sem hún hefur hafið
yfir hið hversdaglega
notagidli og sýnir líkt
og lítið altari í hjarta
heimilisins, ásamt
helgigripum á borð við
bláu kaffikönnuna,“ segir
í sýningarskrá.
ÓNEFND Grafík var ákjósanlegur
miðill til að koma áleiðis pólitísk-
um boðskap. Hér er verkið Ónefnd
eftir Ragnheiði Jónsdóttur sem var
mjög virk í grafíklist á tímabilinu.