Fréttablaðið - 09.10.2010, Blaðsíða 26

26 9. október 2010 LAUGARDAGUR
18. október 2010 Framboðsfrestur til
Stjórnlagaþings rennur út.
6. nóvember 2010 Þjóðfundur með þúsund
þátttakendum völdum af handahófi til að ræða
málefni stjórnarskrárinnar.
7. nóvember 2010 Niðurstöður þjóðfundarins
birtar.
8. nóvember 2010 Stjórnlaganefnd tekur til starfa. Nefndinni ber að
vinna úr niðurstöðum Þjóðfundar og afhenda Stjórnlagaþingi þegar það
kemur saman, með það að leiðarljósi ber nefndinni að leggja fyrir þingið
hugmyndir um breytingar á stjórnarskránni og afla gagna sem nýst geta
þingmönnum.
27. nóvember 2010 Kosið til
Stjórnlagaþings.
15. febrúar 2011 Stjórnlagaþing
kemur saman eigi síðar en þann
dag, en ekkert er því til fyrirstöðu að
þingið komi saman fyrr.
15. apríl 2011 Stjórnlagaþingi ber að
ljúka störfum, en þó má þingið sækja
um framlengingu á starfstíma sínum
um allt að tvo mánuði.
■ Ef lokadagur þingsins er 15. apríl og
frumvarp samþykkt skal það sent til
Alþingis til meðferðar.
■ Stjórnlagaþing ákveður hvort og
hvenær þjóðaratkvæðagreiðsla fer
fram.
■ Frumvarpið fer hefðbundna leið hjá
Alþingi líkt og önnur lagafrumvörp,
það er samkvæmt ákvæðum laga
um þingsköp Alþingis. Það þýðir að
frumvarpið er sent til nefndar og ber
að ræða við þrjár umræður áður en
hægt er að samþykkja frumvarpið
á Alþingi.
■ Ef frumvarpið nær samþykki þingsins
ber að rjúfa þing þá þegar og boða
til alþingiskosninga.
■ Einungis er stofnað til almennra
þingkosninga, en ekki til þjóðar-
atkvæðagreiðslu um lögin. Þingið
gæti þó tekið ákvörðun um að efnt
skuli til kosninga sérstaklega um hina
nýju stjórnarskrá.
■ Þegar Alþingi kemur saman að nýju
eftir kosningar þarf nýkjörið þing að
samþykkja lögin á nýjan leik til að
þau taki gildi.
ENDURSKOÐUN STJÓRNARSKRÁRINNAR 1944-2007
1918 FULLVELDI 1944 LÝÐVELDIÐ 1999 NÝ KJÖRDÆMASKIPAN
1874: Stjórnarskrá um hin sérstak-
legu málefni Íslands. 22 tillögur
um breytingar til 1918.
1903: Breytingar vegna
heimastjórnar á
Íslandi (innlent
framkvæmdar-
vald).
1915: Almennur kosningar-
réttur innleiddur.
1918: Ísland fullvalda ríki
1920: Stjórnarskrá konungsríkis-
ins Íslands. 14 breytingatillögur
til 1944. Þingmenn 42
1934: Kjördæmaskipan fest,
þingmönnum fjölgað í 49.
1942: Kosningafyrirkomulagi
breytt, þingmenn 52
1944: Stjórnar-
skrá lýðveldisins Íslands. 108
breytingartillögur til 2008.
1959: Kosningakerfinu breytt. Þing-
menn 60.
1968: Kosningaaldur lækkaður
úr 25 í 20 ár.
1983: Gunnar Thoroddsen
(lagafrumvarp um gagngerar
breytingar).
1984: Kosningafyrirkomulagi
breytt, þingmenn 63, kosninga-
aldur 18 ár.
1991: Deildaskipting Alþingis
afnumin.
1995: Mannréttindakafli stjórnarskrár-
innar endurskrifaður.
1999:
Kjördæmaskip-
an breytt. Sex
kjördæmi með
lögum.
2009: Endurskoðun hafin. Stjórnlaga-
þing í undirbúningi.
60
52 63
Nýtt frumvarp til laga um
stjórnlagaþing var lagt fram
haustið 2009, talsvert breytt
frá fyrri frumvarpstillögu um
stjórnlagaþing.
■ Þingið er ráðgefandi og
niðurstaða þess í formi
frumvarps skal lögð fyrir
Alþingi til meðferðar.
■ Skipað minnst 25 og mest
31 þjóðkjörnum fulltrúa.
■ Kosið til þings fyrir 30.
nóvember 2010 og það
skal koma saman eigi síðar
en 15. febrúar 2011.
■ Starfstími styttur verulega.
FRÁ HRUNI TIL
DAGSINS Í DAG
16. júní 2010 Lög um stjórnlagaþing nr.
90/2010 samþykkt á Alþingi. Sama dag var
sjö manna stjórnlaganefnd kosin af Alþingi.
4.-21. október Stjórnlaganefnd stendur
fyrir 7 borgarafundum víðs vegar um
landið til að kynna ferlið og gefa íbúum
kost að koma sínum sjónarmiðum á
framfæri vegna endurskoðunar.
lagasetningunni hafa gagnrýn-
endur því sagt vera litla sem enga;
þingið sé afgreiðslustofnun. Þeir
sem lengst ganga segja að ríkis-
valdið sé í raun tvískipt en ekki þrí-
skipt vegna veikrar stöðu Alþingis
gagnvart ríkisstjórninni.
Beggja vegna borðsins
Á undanförnum árum, og síðast í
algleymi búsáhaldabyltingarinnar,
hafa verið flutt frumvörp á Alþingi
um breytingar á stjórnskipaninni.
Inntak þeirra er einfaldlega að ráð-
herrar gegni ekki þingmennsku
sem tekur fyrir þann möguleika
að einstaklingur sitji beggja vegna
borðsins. Hugmyndin er að lög-
gjafarstörfin færist til Alþingis.
Í því felst að ráðherra kemur ekki
í þingsal nema til að mæla fyrir
sínum málum eða til að svara
fyrirspurnum. Hann hefur ekki
afskipti af því hvaða mál eru á dag-
skrá þingsins; er ekki hluti af þing-
inu og hefur því ekki atkvæðis rétt.
Ráðherrar hafi heldur ekki afskipti
af því hvað fastanefndir þings-
ins ákveða að taka fyrir og hafa
ekki áhrif á afgreiðslu mála innan
nefndanna að neinu leyti. Í hnot-
skurn: Þeir gera það sem þingið
segir þeim að gera en ekki öfugt.
Afnám þingræðis
Bent hefur verið á að áhrifaríkasta
leiðin til breytinga sé að afnema
þingræðið með öllu. Með öðrum
orðum að styrkja stöðu þingsins
með því að taka af því valdið til að
ákveða hverjir sitja í ríkisstjórn;
hversu órökrétt sem það hljómar í
fyrstu. Því til rökstuðnings er bent
til Finnlands og Bandaríkjanna,
þar sem stjórnskipulagið er ekki
þingræðislegt.
Því hefur verið haldið fram að
hér ríki stjórnmálahefð sem verði
ekki breytt nema leikreglunum
verði bylt. Það er stjórnlagaþings
að ákveða hvort það er æskilegt –
eða að ákvarða hvort það er ger-
legt.
Verkefnið fram undan
Deilur um embætti forseta Íslands,
sem náðu athygli alþjóðar við
synjun forseta á staðfestingu fjöl-
miðlafrumvarpsins 2004 sem og
Icesave-málið í ársbyrjun, hafa
vakið athygli almennings á því
hversu óljós stjórnarskráin er. Í
kjölfarið komu fram hugmyndir
um að rétt væri að leggja embættið
niður. Án þess að velta þeim deil-
um sérstaklega fyrir sér er hins
vegar ljóst að eitt af stærri verk-
efnum stjórnlagaþings er að skýra
stöðu og hlutverk forsetans svo
friður megi nást um embættið.
Eiríkur Tómasson, prófessor við
lagadeild Háskóla Íslands, hefur
skrifað að stjórnskipulegt hlutverk
forsetans hljóti að vera eitt af þeim
atriðum sem komi til skoðunar við
heildarendurskoðun stjórnarskrár-
innar. „Tel ég að ganga eigi að því
verki með opnum huga, án þess að
nokkur kostur sé útilokaður fyrir-
fram.“ Án þess að leggja Eiríki orð
í munn virðist þetta eiga við um
alla aðra þætti laganna.
Kosningakerfið og kjördæma-
skipanin hafa verið viðvarandi við-
fangsefni tillagna um stjórnarskrár-
breytingar á lýðveldis tímanum og
hefur reyndar verið eitt helsta
deiluefni íslenskra stjórnmála. Mat
fjölmargra fræðimanna og áhuga-
fólks um stjórnmál er að alþingis-
menn hafi of mikilla hagsmuna
að gæta við ákvörðun um skipt-
ingu landsins í kjördæmi og jöfn-
un atkvæðisréttar. Alþingismenn
séu því vart til þess hæfir að setja
landinu sanngjörn og réttlát kosn-
ingalög.
„Ég held að ein stærstu rökin
fyrir að koma á stjórnlagaþingi séu
þau að taka þetta vald af þingmönn-
um svo þeir geti ekki komið í veg
fyrir að skýrt sé kveðið á um það
í stjórnarskrá og kosninga lögum
að vægi atkvæða skuli vera jafnt á
milli borgara þessa lands, sem er
að mínu mati grundvallar forsenda
lýðræðisins,“ sagði Baldur Þór-
hallsson, prófessor í stjórnmála-
fræði við Háskóla Íslands, í viðtali
við Fréttablaðið í fyrra.
Það er nefnilega svo að kosn-
ingakerfi hafa ekki þróast af
bestu manna yfirsýn. Kerfið er
afkvæmi stjórnmálaflokkanna og
bundið þeim órofa böndum. Pól-
itískir hagsmunir viðhalda því.
Stjórnlagaþing gefur því einstakt
tækifæri til að breyta kosningalög-
gjöfinni.
Auðlindir og kirkjan
Auðlindaákvæði stjórnarskrárinn-
ar og ákvæði um þjóðaratkvæða-
greiðslur hafa verið skilgreind
sem forgangsmál í þeirri vinnu
sem fram undan er. Eins þarf að
setja ákvæði um utanríkismál, sem
eins og gefur að skilja hafa fengið
aukið vægi frá 1944, og hafa ber
í huga þann möguleika að Ísland
gangi í Evrópusambandið. Við því
verður að bregðast með ákvæð-
um sem gera ráð fyrir því að hluti
ríkis valdsins færist alþjóðastofn-
unum á hönd.
Mjög aðkallandi spurning sem
kemur til kasta stjórnlagaþings-
ins er svo málefni kirkjunnar. Er
fjárhagslegur og stjórnunarlegur
aðskilnaður ríkis og kirkju tíma-
bær – sem reyndar er sannfæring
þúsunda Íslendinga.
Uppstokkun
„Getur sú bylting, sem hér er
boðuð, átt sér stað? Ég er sann-
færður um það. En margir munu
berjast gegn henni vegna þess að
þeir telja hagsmuni sína stangast
á við hana eða að hún sé öldung-
is óraunsæ draumsýn,“ sagði Páll
Skúlason, fyrrverandi háskóla-
rektor, í erindi á stofnfundi
Stjórnarskrár félagsins á dögun-
um og bætti við: „Þess vegna mun
þessi bylting ekki gerast af sjálfu
sér. En hún mun ná fram að ganga
vegna þess að mannveran, þessi
manneskja sem hvert okkar er,
er hugsandi vera sem skilur ekki
aðeins eigin hag heldur líka þá
hagsmuni sem eru í húfi fyrir ver-
öldina alla.“
VILTU VITA MEIRA?
STJORNLAGATHING.IS
STJORNARSKRARFELAGID.IS
THJODFUNDUR2010.IS
ALTHINGI.IS/LAGAS/
NUNA/1944033.HTML
Hlutverk þjóðfundar:
Þjóðfundi er ekki ætlað að semja
stjórnarskrá. Á þjóðfundi verður
kallað eftir meginsjónarmiðum
almennings um stjórnskipan
landsins. Niðurstöður þjóðfundar
eru tilmæli til stjórnlagaþings.
Hlutverk stjórnlagaþings:
Ráðgefandi þing. Endurskoðar
stjórnarskrána. Samþykkir frum-
varp um (nýja/breytta) stjórnar-
skrá og afhendir Alþingi.
Hlutverk Alþingis:
Fær frumvarp stjórnlagaþings til
meðferðar. Ákveður hvort það
verður lagt fram og hvort það
verður óbreytt. Pólitískt vægi
frumvarpsins gagnvart Alþingi er
væntanlega háð því hversu breið
samstaða næst á stjórnlagaþing-
inu.
Aðkoma þjóðarinnar:
Alþingi svaraði ekki þeirri
spurningu hvernig bæri að haga
aðkomu þjóðarinnar í heild að
endurskoðun stjórnarskrárinnar.
Þó er ljóst að vilji þingmanna
stendur til þess að ný stjórnarskrá
verði ekki endanlega samþykkt án
þess að þjóðin komi þar að með
beinum hætti. Allsherjarnefnd
Alþingis ræddi tvær meginleiðir:
ráðgefandi eða bindandi þjóðar-
atkvæðagreiðslu.
HLUTVERK
HVERS OG EINS
■ Kjörgengir til stjórnlagaþings eru allir sem kjörgengir eru við kosningar til
Alþingis. Forseti Íslands, alþingismenn, varamenn þeirra og nefndarmenn
í stjórnlaganefnd og undirbúningsnefnd eru þó ekki kjörgengir.
■ Með framboði skal fylgja samþykki frambjóðanda og nöfn minnst 30 og
mest 50 meðmælenda sem fullnægja skilyrðum kosningaréttar til Alþing-
is. Hver meðmælandi má einungis mæla með einum frambjóðanda.
■ Framboðum til stjórnlagaþings skal skila inn fyrir 18. október. Landið er
eitt kjördæmi við kosninguna.
GET ÉG BOÐIÐ MIG FRAM TIL STJÓRNLAGAÞINGS?
Stjórnlaga-
þing: 4
Kjördæma-
skipan: 7
Náttúru-
auðlindir: 13
Kosningalöggjöf
og -aldur: 10
Þjóðaratkvæði: 14
Annað: 12
Þingseta
ráðherra: 8
Mannréttinda-
ákvæði: 1
Afnám forseta-
embættis: 1
Þingnefndir: 4
Kosningakerfi: 1
Bráðabirgðalög: 8
Ný stjórnarskrá/
heildarendur-
skoðun: 19
Deildarskipting
Alþings: 7
Fækkun ráðherra/
þinghald: 9
Kosningaréttur
– aldur: 4
Kjördæma-
skipan: 5
Stjórnar-
skrárbreyt-
ing: 1
Tillögur að breytingum á stjórnarskránni um hin
sjerstaklegu málefni Íslands 1874-1920
Flutt voru 22 frumvörp til stjórnskipunarlaga um breytingar á stjórn-
arskránni. Tvær breytingar fengust árin 1903 og 1915. Fyrri breytingin
var í tengslum við upphaf heimastjórnar á Íslandi 1904 með innlendu
framkvæmdarvaldi. Sú síðari var að almennur kosningaréttur var
innleiddur.
TILLÖGUR AÐ BREYTINGUM Á STJÓRNARSKRÁ
KONUNGSRÍKISINS ÍSLANDS 1920-1944
TILLÖGUR AÐ BREYTINGUM Á STJÓRNARSKRÁ LÝÐVELDISINS ÍSLANDS 1944-2009
Stjórnar-
skráin
verður
að vera
samin
á mannamáli, ekki
stofnanamáli, og svo
einföld og skýr að
börn geti tileinkað
sér textan fyrirhafnar-
laust og helst skilið
flest sem í henni
stendur.
DAÐI INGÓLFSSON, FORMAÐUR
STJÓRNARSKRÁRFÉLAGSINS
FRAMHALD AF SÍÐU 26