Fréttablaðið - 27.11.2010, Blaðsíða 12

12 27. nóvember 2010 LAUGARDAGUR
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
HELGAREFNI: Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is MENNING: Bergsteinn Sigurðsson bergsteinn@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
greinar@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
SPOTTIÐ
ÞORSTEINN
PÁLSSON
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Hópur þingmanna hefur lagt fram tillögu um málshöfðun gegn fyrr-verandi forsætisráð-
herra Breta vegna aðgerða hans
gegn Landsbankanum haustið
2008. Meirihluti flutningsmanna
greiddi fyrir tveimur mánuðum
atkvæði með ákæru á hendur fyrr-
verandi forsætisráðherra Íslands
fyrir að hafa ekki gripið til ráð-
stafana gegn Landsbankanum á
því sama ári.
Ætla mætti að þetta væri dæmi
um tvöfalt siðgæði. Trúlega lýsir
þetta fremur dómgreindarleysi.
Dómsmálaráðherra mælti í
vikunni fyrir stjórnarfrumvarpi
til breytinga á lögum um lands-
dóm. Með því
er ríkisstjórn-
in og stuðnings-
flokkar hennar
að ganga gegn
þeirri grund-
vallarhugmynd
að leikreglum er
ekki breytt eftir
á þegar mála-
rekstur er haf-
inn. Einu gildir
þótt þar sé um réttarfarsatriði að
ræða, sem ekki eru öll stórvægi-
leg.
Landsdómsmálið sætti gagn-
rýni af tveimur ástæðum. Önnur
var efnisleg og snerist um að lýð-
ræðinu væri ógnað ef ráðherrar
sættu refsiábyrgð auk pólitískrar
ábyrgðar vegna skoðana sinna og
mats á aðstæðum. Hin var formleg
og laut að því að réttarfarsreglur
landsdóms samrýmast ekki þeim
réttindum sem almennir borgarar
njóta nú bæði varðandi rannsókn
og ákæru.
Þegar á það var bent að ófært
væri að beita lögunum af þess-
um ástæðum svaraði meirihlutinn
sem að ákærunum stóð með þeim
rökum að lögin stæðu svona í laga-
safninu. Fullyrt var að unnt væri
að nota lagabókstafinn óbreyttan
og það ætti að gera. Í aðdraganda
málsins var nægur tími til breyt-
inga en meirihlutinn vildi ekki
nýta hann í því skyni.
Leikreglum breytt eftir á
Með öðrum orðum var loku fyrir það skotið að þeir sem hugsanlega yrðu ákærðir fengju að
njóta sömu réttinda varðandi máls-
meðferð og almennir borgarar. Á
löngum lista er þar veigamestur
rétturinn til þess að mál manna
séu skoðuð og ákvörðuð af sjálf-
stæðum óháðum saksóknara.
Nú gerist það að forseti lands-
dóms í samstarfi við saksóknara
meirihluta Alþingis gerir tillögur
til ríkisstjórnarmeirihlutans um að
koma fram breytingum á nokkrum
réttarfarsatriðum sem auðvelda
eiga rekstur málsins að þeirra mati.
Breytingartillögurnar eru þannig
samstarfsverkefni ríkisstjórnar,
saksóknara og dómsforseta.
Hafa þarf í huga í þessu sam-
bandi að formaður þingnefndarinn-
ar sem undirbjó ákærutillögurnar
staðhæfði fyrir atkvæðagreiðslu að
þær byggðust á ákvæði í stjórnar-
sáttmálanum og stjórnarþingmönn-
um væri skylt að kjósa eftir því.
Samstarf dómsins og ríkisstjórn-
arinnar þarf að meta í þessu ljósi.
Hér hefur reytum verið bland-
að saman umfram það sem sam-
ræmist aðgreiningu valdsins og
hollt er fyrir réttaröryggið. Ríkis-
stjórnin var ófús að hlusta á gagn-
rýni á réttarfarságalla laganna
þegar þeim var lýst fyrirfram af
þeim sem tóku til varnar fyrir þá
sem til stóð að ákæra. Hún er hins
vegar óðfús til breytinga um leið
og saksóknari meirihluta Alþing-
is á aðild að einhliða tillögugerð
þar um tveimur mánuðum eftir
samþykkt ákæru.
Engar af tillögunum miða sér-
staklega að því að bæta réttar-
stöðu ákærða þó að úreltar máls-
meðferðarreglurnar halli fyrst og
fremst á hann. Það er einfaldlega
fallist á tillögur sem saksóknari
stendur að án tillits til hagsmuna
varnaraðila.
Saksóknari tekinn fram yfir verjanda
Ekki er unnt að útiloka að réttarfarságallar lag-anna kunni að koma varnaraðilanum að ein-
hverju leyti til góða. Sé svo á
hann að njóta þeirra ágalla á sama
hátt og hann þarf að þola alla
hina sem eru andstæðir nútíma
mannréttindakröfum.
Fyrst ákveðið var að gera tilraun
til að hreyfa við reglunum eftir að
Alþingi samþykkti ákæru var eini
kosturinn sá að leita álits bæði
hjá saksóknara og verjanda. Að
því búnu hefði að réttu lagi átt að
beina erindinu til forseta Alþingis
en fráleitt til ráðherra.
Forseti Alþingis hefði síðan
getað kannað hvort samstaða væri
að svo vöxnu máli um að breyta
reglunum eftir á. Slík nálgun hefði
verið forsenda þess að til álita
kæmi að Alþingi breytti lögunum
á þessu stigi.
Dráttur á skipan verjanda í
málinu hefur einnig vakið mikla
athygli, ekki síst vegna þess að um
er að ræða ótvíræðan lögbundinn
rétt. Enn meira undrunarefni er að
leitað var umsagnar saksóknara
hvort skipa ætti ákærða verjanda
án tafar og hver það skyldi vera.
Engum sem til þekkir kemur til
hugar að forseti landsdóms hafi
af ásetningi haldið með vilhöll-
um hætti á málinu. Meðan annað
kemur ekki í ljós verður að líta
svo á að sá meirihluti sem stóð
að ákærunni á Alþingi hafi komið
landsdómi og forseta hans í þessa
aðstöðu sem erfitt er að skýra og
vonlaust að verja. Eina leiðin til
að losa dóminn úr þeirri klípu er
að vísa frumvarpinu frá þegar í
stað.
Frávísun er eina leiðin
K
ristinn H. Gunnarsson, fyrrverandi alþingismaður, sagði í
grein sem birtist í Fréttablaðinu í gær að Árni Páll Árna-
son, viðskipta- og efnahagsmálaráðherra, sem sagði fyrr
í vikunni að hann vildi breyta landinu í eitt kjördæmi,
ætti að spyrja félaga sína í jafnaðarmannaflokkum Evr-
ópu af hverju þeir styddu kjördæmafyrirkomulag með mismikið
vægi atkvæða eftir kjördæmum. „Hann mun fá þau svör að þetta
sé skynsamlegt fyrirkomulag sem veiti öllum íbúum hvers lands
nauðsynleg áhrif. Ætlar hann að
mótmæla því?“ spyr Kristinn.
Þingmaðurinn fyrrverandi
getur vissulega vísað til dæma
frá mörgum vestrænum lýðræð-
isríkjum, þar sem vægi atkvæða
er mismunandi á milli kjör-
dæma. Víðast er það hins vegar
ekki jafnhiminhrópandi og hér á
landi, þar sem atkvæði Akurnesinga vega til dæmis tvöfalt meira
við kosningar til Alþingis en atkvæði Mosfellinga sem búa í 20
kílómetra fjarlægð. Stjórnmálafræðingar hafa leitað, en ekki fundið
jafnkerfisbundna mismunun í atkvæðavægi og hér á landi. Þar sem
hún er fyrir hendi er hún yfirleitt umdeild og leiða leitað til að ráða
bót á misvæginu. Sjaldgæft er að því sé haldið fram að mismununin
sé „skynsamlegt fyrirkomulag“. Í mörgum ríkjum eru ákvæði í
stjórnarskrá eða lögum um að færa skuli kjördæmamörk til, valdi
fólksflutningar því að jafnvægi atkvæða raskist.
Sendinefnd Öryggis- og samvinnustofnunar Evrópu (ÖSE) sem
fylgdist með þingkosningunum hér á landi í fyrra gagnrýndi mis-
vægi atkvæða í skýrslu sinni um kosningarnar og benti á að Evr-
ópuráðið mæltist til þess að munur á atkvæðavægi milli kjördæma
væri ekki meiri en 10-15%. Nefndin sagði að það væri því tímabært
að endurskoða reglur um úthlutun þingsæta til að tryggja að farið
væri eftir grundvallarreglunni um jafnan kosningarétt.
Jafnt vægi atkvæða er flokkað með grundvallarmannréttindum.
Enda er það svo að engum dettur lengur í hug að réttlæta mismun-
andi atkvæðavægi út frá til dæmis kyni, kynþætti eða efnahags-
legri stöðu. Hvað er það þá sem veldur því að klárt fólk eins og
Kristinn H. Gunnarsson telur sig geta haldið því fram að mismun-
andi atkvæðisréttur eftir búsetu sé „skynsamlegt fyrirkomulag?“
Tækifærið til að hætta þessum mannréttindabrotum gefst núna,
þegar þjóðin kýs til stjórnlagaþings. Í raun væri hægt að uppræta
atkvæðamisvægið án þess að breyta stjórnarskránni, því að Alþingi
getur ákveðið með auknum meirihluta að breyta þingmannafjölda
í kjördæmum. En sá aukni meirihluti mun ekki finnast á Alþingi,
af þeirri einföldu ástæðu að landsbyggðarkjördæmin þrjú, þar
sem 36% landsmanna búa, kusu í síðustu kosningum 46% þing-
mannanna. Það er nóg til að standa í vegi fyrir breytingum, sem
54% þingmanna, kosnir af 64% kjósenda, kynnu að vilja koma
fram.
Þegar af þessari ástæðu hefur stjórnlagaþingið mikilvægu
hlutverki að gegna.
Ójafn atkvæðisréttur er
brot á grundvallarmannréttindum.
Tækifærið til að
breyta er núna
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is
SKOÐUN
Berum virðingu fyrir
stjórnarskránni
Við verðum að vanda
til verka á stjórnlaga-
þinginu og ná sátt um
stjórnarskrána.
Setjum Ingu Lind í
eitt af efstu sætunum.
8749www.ingalind.is