Fréttablaðið - 27.11.2010, Blaðsíða 38

38 27. nóvember 2010 LAUGARDAGUR
A
chan Alice er fal-
leg hávaxin kona.
Hún er 38 ára
gömul og félagsráð-
gjafi að mennt. Hún
er alin upp í Gulu-
héraði í Norður-Úganda þar sem
uppreisnar her Joseph Kony réði
lögum og lofum í 20 ár. Hann nam
börn á brott, neyddi drengina til
að bera vopn en stúlkurnar voru
hnepptar í kynlífsþrælkun. Sumar
dóu í átökum, aðrar af barnsför-
um. Margar þeirra urðu nefni-
lega barnshafandi eftir uppreisn-
armennina. Stundum tókst þeim
að flýja en þær voru ekki samar
og áður.
Margar stúlkur sem Alice
þekkti voru numdar á brott – en
ekki hún. Alice ákvað að láta gott
af sér leiða fyrir þessar stúlkur og
lærði félagsráðgjöf í háskólanum í
Kampala, höfuðborg Úganda. Faðir
hennar á fimm eiginkonur og alls
á hún 25 systkini samfeðra. Fjöl-
skyldan er bláfátæk svo Alice var
alltaf á eftir jafnöldr-
um sínum í námi en hún
lét það ekki stöðva sig.
Síðan stofnaði hún sam-
tökin Christian Couns-
elling Fellowship sem
Barnaheill – Save the
Children starfa með.
Samtökin vinna að
menntun barna og þá
sér í lagi stúlkna sem
sloppið hafa frá upp-
reisnarhernum. Alice
reisti skóla handa þeim
þar sem þær geta haft
börnin sín hjá sér á
meðan þær mennta sig.
„Menntun er lykillinn
að betra lífi fyrir þær,“
segir Alice.
Sjálf hefur hún aldrei
eignast börn en ættleiddi
tvö börn systur sinnar,
sem lést úr alnæmi, auk
þess sem hún tók að sér
tvö önnur sem misst
höfðu móður sína. „Mér
finnst ég auðvitað eiga
fjölda barna,“ segir hún
réttilega og brosir.
Barnahermennirn-
ir og stúlkurnar sem
numdar voru á brott
hafa mörg hver mikla
skömm á sjálfum vegna
þess sem þau voru neydd
til að gera á meðan þau
voru í haldi en einnig
þurfa þau að glíma við fordóma
annarra. Sumir landa þeirra eiga
því miður erfitt með að átta sig á
að þessir krakkar eru fórnar lömb.
Það getur líka verið erfitt fyrir
þessi börn að snúa aftur til hvers-
dagslífsins þegar þau hafa orðið
vitni að hryllilegum atburðum og
glæpum.
Verða börn barna gæfubörn?
Í borginni Gulu er rekin hjálpar-
stofnun í samstarfi við Barnaheill
– Save the Children þar sem barna-
hermennirnir og stúlkurnar sem
verið hafa í haldi uppreisnarmanna
geta dvalið eftir að þau losna. Þeim
er hjálpað við að finna fjölskyldur
sínar á nýjan leik og séð til þess
að eitthvað bíði þeirra eftir að út
í lífið er komið. Mikil áhersla er
lögð á menntun. Svæðið er afgirt
og hálfeyðilegt þennan dag sem
mig ber að garði ásamt sendinefnd
Barnaheilla, Petrínu Ásgeirsdóttur
framkvæmdastjóra, Helga Ágústs-
syni formanni og Jakobi Halldórs-
syni tökumanni. Fáein smábörn
eru þó á vappi ásamt barnungum
mæðrum sínum. Eitt barnanna
leikur sér að dauðri, fagurgrænni
og risastórri engisprettu. Hún
gerir vitaskuld sama gagn og leg-
ókarlar íslenskra jafnaldra.
Við fáum að spjalla við súdansk-
an pilt sem var rænt fyrir þrem-
ur árum, aðeins 14 ára gömlum.
Mér eru gefin skýr skilaboð um
að spyrja piltinn ekki út í átök-
in sem hann var látinn taka þátt
í. Satt best að segja var það lán
þessa pilts að vera skotinn í átök-
um uppreisnarhermanna við sam-
einaðan her Úganda og Kongó. Á
meðan hann lá helsærður á jörð-
inni hlustaði hann á hermennina
þrátta um hvort taka ætti hann af
lífi eða ekki. Kongósku hermenn-
irnir vildu skjóta hann þar sem
hann hafði vafalítið fellt marga
úr liði þeirra en úgandíski herinn
vildi þyrma lífi hans. Hann hafði
betur. Save the Children í Úganda
hafa frætt herinn þar í landi um
réttindi barna og þarna hefur sú
fræðsla vafalítið skilað sér. Þessi
alvarlegi piltur segist ekki geta
gert sér neinar vonir um langa
skólagöngu og hefur jarð-
bundna drauma. Hann
langar til að verða bíl-
stjóri. Þegar ég bið hann
um að skrifa nafnið sitt
fyrir mig á blað kemur
í ljós að hann kann það
ekki. Á blaðinu stendur
óregluleg þyrping sam-
hljóða sem mynda engan
veginn nafnið hans.
Fiðraður virðingarvottur
Á flötinni fyrir framan
einn skólanna sem við
heimsækjum hefur litl-
um skiltum verið stung-
ið niður. Á þeim stendur:
„Stríð drepur“ og „Fyrir-
gefið hvert öðru“. Börn-
in eru feikiglöð og taka
syngjandi á móti okkur.
Skólastjórnendur halda
ræðu og brýna fyrir
þeim foreldrum sem séð
hafa sér fært að mæta að
senda börnin sín í skól-
ann. Þar sem hver dagur
hefur árum saman geng-
ið út á það eitt að halda
lífi verður menntun lít-
ils virði.
Helgi talar fyrir hönd
okkar Íslendinganna,
enda fyrrverandi sendi-
herra og kann skemmti-
lega sögu fyrir hvert
tækifæri. Helgi nær held-
ur betur eyrum fólksins því til hans
kemur aldraður maður og færir
honum lifandi hænu að gjöf. Helgi
þakkar hjartanlega fyrir þennan
virðingarvott en gefur síðar bíl-
stjóranum okkar fiðurféð. Hæn-
unni er komið fyrir í pappakassa
aftur í jeppanum þar sem við heyr-
um klúkka í henni það sem eftir
lifir ferðar. Við getum samt þakkað
fyrir að Helga var ekki færð geit.
Það er víst líka til siðs í Úganda.
Og talandi um dýr, ég dreg fram
bók mína Jóladýrin og les fyrir
börnin með aðstoð túlksins, hennar
Alice. Síðan fletti ég líka í gegnum
Ástarsögu úr fjöllunum eftir Guð-
rúnu Helgadóttur og skil eftir ein-
tök af henni svo börnin geti kynnst
henni Flumbru upp á eigin spýtur.
Ég dreg líka fram ljósmyndir af
fjölskyldu minni og sýni börnun-
um. Þar getur að líta eina af börn-
um í kafaldssnjó í Skagafirðinum.
Einhver fullorðinn hristir höfuðið
og segir: „Þarna hlýtur að vera erf-
itt að rækta.“
Svaðilfarir á vegum úti
Ferðirnar um norðurhluta Úganda
minna mig oft á sumarbústaða-
ferðirnar í Grafninginn í upphafi
áttunda áratugarins; vondir vegir,
úrhelli, kamar, drykkjarvatn flutt
á brúsum og rafmagnsleysi. Síðan
skellur á niðamyrkur, það helli-
rignir og leirvegirnir verða flug-
hálir. Bíllinn skransar og ætlar
út af. Ég gríp í handfangið fyrir
framan mig en veit ekki fyrri til
en það losnar af. Sem betur fer
nær bílstjórinn aftur tökum á
jeppanum en litlu síðar ekur hann
ofan í djúpa holu á miðjum vegin-
um og situr þar fastur. Við erum á
tveimur jeppum svo ferða félagar
okkar geta komið okkur til bjarg-
ar. Þá er hætt að rigna svo við
Petrína förum út til að fylgjast
með björgunaraðgerðum. Eld-
glæringum er varpað upp á nið-
dimman Afríkuhimininn og stöku
stjarna skín fyrir ofan okkur. Við
öndum Afríku að okkur og finnst
við hafa lent í ævintýri.
Dvölin í Úganda endar eins og
allar leiðir landsins, í höfuðborg-
inni Kampala. Storkar sveima
yfir þökum. Ekki að furða að
þessi fugl skuli vera algengur
hér þar sem hver kona eignast
að meðaltali sjö börn í suður-
hluta landsins en heil átta fyrir
norðan. Og öllum þessum börn-
um þarf að tryggja menntun sem
aftur tryggir þeim betri framtíð.
Allt í einu eru storkarnir á bak og
burt og við bráðum líka. Eitthvað
skildum við þó eftir okkur, loforð
Barnaheilla um að halda áfram að
styrkja uppbygginguna í norður-
hluta landsins og íslenska trölla-
sögu sem hægt er að fletta löngu
eftir að nokkur man hvernig í
ósköpunum hún rataði alla þessa
leið.
Land horfnu
barnanna
Í norðurhluta Úganda ríkir fátækt eftir langvar-
andi stríð. Gerður Kristný fór með Barnaheillum
til Úganda. Þar heimsótti hún skóla og hitti börn
og fullorðna sem stríðið hefur sett mark sitt á.
SKÓLAKRAKKAR Skólabúningar tíðkast víða í skólum í Úganda.
GERÐUR KRISTNÝ Í HÓPI BARNA Í ÚGANDA Gerður heimsótti marga skóla á ferð sinni með Barnaheillum um Úganda. Þar las hún
meðal annars sögur fyrir börnin og sýndi þeim myndir af fjölskyldu sinni á Íslandi.
Það getur
líka verið
erfitt fyrir
þessi börn að
snúa aftur
til hvers-
dagslífsins
þegar þau
hafa orðið
vitni að
hryllilegum
atburðum og
glæpum.
ÚGANDA
SÚDAN
ÚGANDA
KONGÓ
KENÍA
TANSANÍA
EÞÍJÓPÍA
N Átök í norðurhluta Úganda skildu eftir landsvæði í
rústum og fólk í sárum. Brot á
mannréttindum í landinu hafa
ratað í skýrslur SÞ og umfjöll-
un fjölmiðla. Landið hefur
verið meðal fátækustu ríkja
heims. Það hlaut sjálfstæði frá
Bretum 1962.