Útvarpstíðindi : nýr flokkur - 01.01.1952, Blaðsíða 34

lögum Skúla Thoroddsen til streitu.
Stóðu um þetta hatramar deilur og í
kosningunum 1908 biðu fylgismenn „upp-
kastins" mikinn ósigur, sem leiddi til
þess, að Hannes Hafstein varð að segja
af sér ráðherradómi á næsta þingi um
veturinn og uppkastið var úr sögunni.
íslendingar munu nú almennt telja það
happ að svo fór. Sanngjarnt er þó að
að minnast þess, að enginn gat þá séð
fyrir þá atburði, sem leiddu til fullveld-
isviðurkenningarinnar 1918 og lýðveldis-
stofunarinnar 1944. Líklegt má telja, að
við hefðum stofnað lýðveldið, jafnvel þó
„uppkastið“ hefði verið samþykkt og
sennilega 4 árum fyrr, því 9. apríl 1940
hefði komið jafnt fyrir því og við þá tek-
ið til okkar ráða af nauðsyn. En þetta
verður að vísu hvorki sannað né afsann-
að. Hitt er aftur víst, að þrátt fyrir allt,
var uppkastið viss áfangi á leiðinni til
fulls sjálfstæðis. því með því viðurkenndu
Danir okkur þó sem samningsaðila um
samband landanna, en það höfðu þeir
ekki gert fyrr.
Heimastjórnarmenn unnu mikinn kosn-
ingarsigur haustið 1911 og Hannes Haf-
stein varð aftur ráðherra 1912—14. Þá
var honum falið, af yfirgnæfandi meiri
hluta Alþingis, einnig mörgurn andstæð-
ingum , ,uppkastsins“, að reyna aftur
samninga við Dani, um sambandsmálið.
Þeir samningar fóru algerlega út um þúf-
ur. Danir gerðu að vísu eins konar til-
boð um nýja samninga og var það kall-
að „grúturinn". En hvorki Hannes sjálf-
ur né aðrir vildu mæla með því. Ég
heyrði hann sjálfur lýsa þessu yfir á fundi
í Eyjafirði vorið 1913. Sagði hann, að
við yrðum nú að bíða betri tíma um
stund.
Þetta var í síðasta skipti, sem ég sá
Hannes Hafstein. Hann var þá enn sama
glæsimennið og áður, enda ekki nema
51 árs gamall. Hann hafði til þessa verið
mikill gæfumaður í. einkalífi sínu. En nú
dró fljótt ský fyrir sólu. Frú Ragnheiður
kona hans andaðist sumarið 1913 og náði
hann sér aldrei eftir það reiðarslag, og
næstu nýjársnótt andvarpar hann:
„Unn mér, drottinn líknar lagsins,
lausn mér veit í þinni náð.“
Hinn áður lífsglaði maður er þá far-
inn að þrá dauðann.
Hannes Hafstein sat síðast á Alþingi
sumarið 1917. Þá um haustið veiktist
liann og var veikur og óstarfhæfur mað-
ur þau rúmlega 5 ár, sem hann átti eftir
að lifa. Hann andaðist 13. desember 1922.
Hannes Hafstein var ráðherra Islands
tvö tímabil og hann átti kost á að verða
ráðherra í 3. sinn. Það var árið 1915.
Hann var þá kallaður á konungsfund og
beðinn að taka að sér ráðherraembætti.
Því neitaði hann og benti í þess stað á
andstæðinga sína. Flokksbróðir hans einn
lét í ljósi undrun sína yfir þessu. Þá svar-
aði Hannes: „Þegar ég er kominn út fyr-
ir landsteinana er ég aldrei flokksmaður
lengur; þá er ég aðeins Islendingur.“
Og Hannes Hafstein var góður Islend-
ingur, sem unni landi sínu af alhug og
vann því mikið gagn. Ýmiss konar aðkast,
sem hann varð fyrir, er nú þegar glcymt.
En mörg verk han's ágæt í þágu Imds
og þjóðar munu ætíð lifa í sögu Islands,
sem afreksverk.
34 ÚTVARPSTÍÐINDI