Morgunblaðið - 07.12.2008, Blaðsíða 24

24 Veðurfræði
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. DESEMBER 2008
Eftir Pál Bergþórsson
S
kýrslur um hagvöxt á Ís-
landi benda til þess að
fram að þessu hafi fjár-
málakreppur ekki valdið
hér miklum usla. Miklu
fremur og oftar sýnist það vera
loftslagið, nánar tiltekið lofthiti
mældur í Stykkishólmi, sem stjórn-
ar kreppum í afkomu landsmanna.
Við það bætist misjafnlega heppnuð
fiskveiðistjórn.
Svokallaður hagvöxtur hefur verið
reiknaður á Íslandi allt frá 1870.
Hagvöxtinn fyrstu 75 árin rann-
sakaði Guðmundur Jónsson prófess-
or, en Hagstofa Íslands frá 1945.
Nánar tiltekið er það verg
(brúttó) landsframleiðsla á mann
sem er mælikvarðinn, framleiðsla
sem eykst með mjög vaxandi til-
kostnaði á seinni hluta tímabilsins.
Þar með telst líka framleiðsla út-
lendinga þó að hún skili ekki arð-
inum innan lands, svo sem af áli. Í
svokallaðri þjóðarframleiðslu
mundu slíkir þættir hins vegar ekki
reiknast með. Spurning er hvort
þjóðarframleiðslan gæfi raunhæfari
hugmynd en landsframleiðsla.
Á línuritinu
sem hér fylgir er
sýnd verga lands-
framleiðslan á
mann. Helsta
fjármálakreppan
í heiminum hófst
rétt fyrir 1930, og
talað hefur verið
um að hennar
hafi gætt hér á
landi allan fjórða áratuginn. En á
línuritinu sést hún ekki á Íslandi.
Þvert á móti er þá meira hagvaxt-
arskeið en áður hafði reiknast. Það
neikvæðasta á því tímabili var
kannski misréttið sem atvinnuleys-
ingjar voru beittir og hinir betur
settu bættu þeim ekki nógu vel.
Hvað er það sem veldur þessari
niðurstöðu um hagvöxtinn í fyrri
heimskreppunni? Og hvað er það þá
annað en alþjóðleg áhrif sem veldur
því að hagvöxturinn á Íslandi hefur
stöðvast nokkrum sinnum síðan, þó
að hann hafi jafnvel verið hraður
lengi á undan og eftir?
Á myndinni er sýnt annað línurit,
yfir loftslagið í Stykkishólmi. Það er
táknað með útjöfnuðum lofthita í
Stykkishólmi milli ára, nánar tiltekið
sem vegið meðaltal liðinna ára hverju
sinni. Í þeim útreikningi reyndist
henta best að vægi árshitans minnk-
aði um 10 prósent með hverju ári aft-
ur í tímann.
Undanfarandi hiti skiptir máli
Ef framleiðslan nýtur lofthitans,
mun þess nefnilega ekki aðeins gæta
vegna hita yfirstandandi árs, heldur
skiptir loftslag undanfarandi ára líka
máli, þó líklega mest þeirra síðustu.
Eftir því er þessi útjöfnun fundin,
svokölluð veldisjöfnun (exponential
smoothing).
Fyrstu 70 árin, 1870-1940, hverfa
línuritin yfir hagvöxtinn og lofthit-
ann svo að segja hvort inn í annað,
svo náin er þá fylgni þessara þátta.
Þessa 7 áratugi reiknast fylgnin
0,95, og er marktæk upp á 99%.
Til dæmis verður hagvöxtur nei-
kvæður skömmu fyrir 1920 samtímis
köldum árum, en kunnust frá þeim
tíma eru hörkufrostin 1918. Hlýn-
unin mikla á þriðja og fjórða ára-
tugnum fellur saman við aukningu
framleiðslunnar.
Eitthvað líkt þessu hefur sam-
hengi framleiðslu og lofthita senni-
lega verið mikinn hluta Íslandssög-
unnar, áður en tæknin tók völdin.
Í heimsstyrjöldinni síðari verða
mikil umskipti. Ýmislegt annað en
ylurinn í náttúrunni fer að auki að
hafa sívaxandi áhrif á framleiðsluna,
fyrst rífandi atvinna í hernáminu til
viðbótar þeim störfum sem fyrir
voru, mikil fisksala til Bretlands á
Páll Bergþórsson  



 





   
   


 !"#$




































 
 % 
& 
'
 
 
!"#$ 
% 
!&'()*
‘‘ÞAÐ KOMA NOKKURTÍMABIL ÞEGAR HAG-VÖXTURINN STÖÐVASTEÐA VERÐUR NEIKVÆÐ-
UR. OG VITI MENN: EIN-
MITT Á SÖMU ÁRUM ER
OFTAST KALT Í VEÐRI.
Af loftslagi
og kreppum
Eftir Ragnhildi Sverrisdóttur
rsv@mbl.is
Barack Obama þarf ekki aðkvarta yfir viðtökum fólksvíða um heim. Svokölluð„Obama-manía“ hefur grip-
ið hið ólíklegasta fólk og sýnir stund-
um hinar skondnustu hliðar.
Íbúar bæjarins Olema í Kaliforníu
komust í fréttirnar skömmu fyrir for-
setakosningarnar þar í landi. Þá hafði
nafn bæjarins allt í einu breyst. Á
skilti við aðalgötuna stóð Obama, en
ekki Olema.
Sumir voru hrifnir, aðrir höfðu
engan húmor fyrir uppátækinu.
Sökudólgurinn var auðfundinn. Kelly
Emery rekur lítið gistiheimili í bæn-
um og henni fannst kjörið að sýna
stuðning sinn við Barack Obama með
þessum hætti. Hún hafði því málað
nýtt skilti og skellt því upp í skjóli
nætur.
Olema nær því varla að heita bær.
Þarna búa aðeins 55 hræður og bær-
inn vart annað en nokkur hús sín
hvorum megin við þjóðveginn. Ríf-
lega 80% íbúa á kosningaaldri munu
vera demókratar, svo vart hefur skilt-
ið pirrað nema þann fimmtung sem út
af stóð.
„Þetta er listræn tjáning,“ sagði
gistihúseigandinn við fjölmiðla um
nýja skiltið og var aldeilis ekki á því
að fjarlægja það. „Mér fannst bara
sniðugt að gera skilti sem myndi fá
fólk til að stalda aðeins við.“
Og kannski kjósa gistiheimilið
hennar? Það væri áreiðanlega ekki
verra.
Kelly Emery fékk alla vega þá veg-
legustu auglýsingu sem nokkur gisti-
hússeigandi í smábæ getur hugsað
sér, því bandarískir fjölmiðlamenn
hópuðust á staðinn og hennar – og
bæjarins litla – var getið í miðlum
víða um heim. Og nú hér.
Of bráðlát
Þetta var samt ekki eintómt gam-
anmál, heldur snerti rétt konunnar til
að setja upp skilti á svæði sem taldist
ekki hennar einkaeign og féll jafn-
framt undir reglur um að ekki mætti
hafa skilti með kosningaáróðri uppi
nema síðustu 45 dagana fyrir kosn-
ingar og í tíu daga eftir að þeim lýkur.
Kelly var of bráðlát þegar hún reisti
skiltið. Fyrir utan að vera ekki skráð
fyrir einni einustu steinvölu í veg-
arkantinum, svo ekki taldist þetta
einkasvæði.
Í Japan þurfti engar tilfæringar og
Obama-æðið
heldur áfram