Morgunblaðið - 28.03.2009, Blaðsíða 37

Umræðan 37
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. MARS 2009
MANNKYNS-
SAGAN hefur sýnt að
þegar kreppir að í sam-
félagi þjóða eiga öfga-
stefnur greiðari aðgang
að þegnunum. Óttinn
og kvíðinn samfara
versnandi efnahag
kalla stundum fram
verri eiginleika í mönn-
unum og þeir kjósa að
kenna um aðilum sem bera enga sök
á ástandinu. Þess vegna er nauðsyn-
legt að halda ætíð vöku sinni og fylgj-
ast vel með því að mannréttindi séu
virt í því þjóðfélagi sem við lifum í og
vera ekki einungis á verði gagnvart
viðhorfum annarra heldur líta reglu-
lega í eigin barm.
Nýlega upplifðum við þau tímamót
að þeldökkur maður tók við embætti
forseta Bandaríkjanna og við það
tækifæri sagði hann: „Ég stend hér
vitandi það að saga mín er hluti af
stærri sögu amerísku þjóðarinnar.
Ég á öllum þeim sem komu á undan
mér skuld að gjalda og í engu öðru
landi á jörðu væri saga
mín möguleg.“
Við Íslendingar vilj-
um hins vegar gjarnan
trúa að saga Baracks
Obama væri ekki bara
möguleg hér á landi
heldur allt eins líkleg og
saga Ólafs Ragnars
Grímssonar. Und-
anfarna áratugi hefur
fólk víðs vegar að úr
heiminum flust hingað
til lands. Sumir á flótta í
mikilli neyð, aðrir í leit
að betra lífi og tilbreytingu og enn
aðrir að fylgja ástinni. Hver sem
ástæðan er þá tók þetta fólk virkan
þátt í þeim uppgangi sem hér var á
öllum sviðum og lagði gjörva hönd á
plóg.
Nú eftir að áfallið hefur dunið yfir
stendur það veikari fótum en aðrir
því það tengslanet sem hver og einn
byggir upp í kringum sig er ekki
sambærilegt hjá þeim sem aðeins
hafa dvalið tímabundið í nýju landi
við það sem sá hefur tiltækt sem alið
hefur allan sinn aldur á sama stað.
Við viljum hins vegar ekki missa
þetta hæfa fólk frá okkur. Íslandi
veitir ekki af öllum þeim sem vett-
lingi geta valdið til að takast á við þá
erfiðleika sem blasa við. Þess vegna
er gott að við styðjum við bak hvert
annars, óháð uppruna okkar, þjóð-
erni, kynþætti eða raun hverju sem
er, svo enginn gleymist meðan
kreppan herðir tökin. Við verðum að
standa vörð um mannréttindi í sam-
félagi okkar. Það er borgaraleg
skylda og auðvelt að tapa þeim rétt-
indum sem hafa áunnist ef ekki er vel
að gætt. Það gildir ekki síst um kyn-
þáttafordóma. Þeir stinga fljótar upp
kollinum á erfiðum tímum og hver og
einn er ábyrgur fyrir sjálfum sér.
Rasisma eða kynþáttafordóma má
skilgreina á einfaldan hátt á þann veg
að þeir snúist um þá trú að kynþáttur
segi til um ákveðna eðliseiginleika
mannsins og hæfileika hans. Að auki
skapi þessi mismunur milli kynþátta
sjálfkrafa yfirburði eins yfir öðrum.
Fólk sem hefur slíka fordóma eða
trúir þessu hefur andúð á ákveðnum
hópum eða dæmir fyrirfram tilteknar
manneskjur vegna kynþáttar þeirra.
Hafa ber í huga að kynþáttur þarf
ekki endilega að vera skýrt afmark-
aður af til dæmis hörundslit til að
slíkt eigi sér stað. Oft nægir að fólk sé
af öðru þjóðerni eða hafi önnur trúar-
brögð en sá sem haldinn er kynþátta-
fordómum.
Íslendingar eru aðilar að og hafa
fullgilt alþjóðasamning SÞ um afnám
alls kynþáttamisréttis. Sjálfir hafa
Íslendingar notið vináttu og gestrisni
í öðrum löndum og svíður sárt að ým-
islegt bendir til að breyting hafi orðið
á því í vissum tilfellum. Verum því
vakandi fyrir því sem gerist hér á
landi og gætum þess að sofna ekki á
verðinum. Virðing fyrir mannrétt-
indum og mannúð mun án efa skila
okkur hraðar og betur út úr efna-
hagsþrengingum þeim sem dynja nú
yfir.
Margrét Steinars-
dóttir skrifar um
mannréttindi
»Áminnning um mik-
ilvægi mannréttinda,
ekki síst á krepputímum
og hversu mikilvægt er
að vinna gegn kynþátta-
fordómum.
Margrét Steinarsdóttir
Höfundur er settur
framkvæmdastjóri Alþjóðahúss.
Stöndum vörð um mannréttindi
★ ★
Fararstjóri
Friðrik G. Friðriksson
Ferðir fyrir þá sem vilja koma óþreyttir, úthvíldir og fullir af orku úr fríinu
Evropurutur 2009
Ferðir til Tenerife, Alpana, Krítar
og Santóríní og aðventu í Trier
Þeir sem hafa aðgang að tölvu geta skoðað upplýsingarnar um ferðirnar með því að fara inn
á www.uu.is, ævintýri, evrópurútur, en þar er einnig myndasafn með myndum úr síðustu
ferðum. Annars bara að hringja í 585 4000 og fá upplýsingar hjá Þórunni eða Silju Rún.
Aðventuferðirnar til Trier hafa verið mjög vinsælar
og eru nokkur sæti laus í seinni ferðina. Þarna fer saman hvíld og
skoðun, jólainnkaup og góður matur. Jólamarkaðirnir í Trier,
Ruedesheim og Monschau eru með því besta.
29. nóv. til 6. desember, verð 159.500, mikið innifalið.
Krít og Santóríní. Eina ferðin til Krítar á þessu ári.
Einstakt tækifæri til að fá innsýn í mikla og magnþrungna sögu
Krítar og ekki síður Santóríní, sem er sérkennilegasta eyja
Miðjarðarhafsins. Grísk Goðafræði og Hómerskviður koma við sögu.
10. til 22. september, verð 274.000 í tvíbýli, mest allt innifalið.
Miðevrópudraumurinn er ógleymanleg ferð, þar kemur allt saman,
fegurð, saga, góður matur, rólegheit og áhugaverðir staðir. Upp í fjöllunum er
venjulega ekki of heitt á þessum tíma.
Klassísk ferð um þýsku, austurrísku, ítölsku og svissnesku Alpana.
4. til 17. ágúst, verð 239.500 í tvíbýli, mest allt innifalið.
Kynnist yngstu og lang merkilegustu eyju Kanaríeyja með
3718 háu eldfjalli. Tvö svæði eru undir vernd UNESCO.
Frumbyggar vörðu eyjuna í tæp hundrað ár frá því að
Spánverjar tóku fyrstu Kanaríeyjarnar. Þarna bjó Thor
Heyedahl og uppgötvaði merkilega píramída. Gistið í hóteli
sem var byggt 1720. Þessi eyja heitir Tenerife.
Allt innifalið, svo sem fullt fæði með drykkjum.
Engar moskítóflugur eða geitungar þar sem við verðum!!!
20. maí til 3. júní, verð 206.000 í tvíbýli.
ÚRVAL ÚTSÝN ~ LÁGMÚLA 4 ~ 108 REYKJAVÍK
SÍMI 585 4000 ~ FAX 585 4065 ~ TONSPORT@UU.IS
AÐFERÐIN hefur
verið að þróast á und-
anförnum 100 árum og
á rætur sínar að rekja
til Sakichi Toyoda en
sonur hans Kiichiro
Toyoda stofnaði
Toyota bílafram-
leiðslufyrirtækið.
Lean1 hefur sannað
sig sem yfirburða-
stjórnunaraðferð og
eru framleiðendur sem
kjósa að nota hana ekki (eða eiga í
erfiðleikum með að taka hana upp)
dæmdir til að tapa í samkeppni við
Lean-fyrirtæki.
Sagt hefur verið að heilbrigð-
isgeirinn sé síðasta atvinnugreinin
til að taka upp þessa aðferð. Lengi
vel héldu stjórnendur heilbrigð-
isstofnana því fram að stjórnunar-
aðferð sem væri þróuð í bílafram-
leiðslufyrirtæki gæti ekki verið
heppileg á sjúkrahúsum og öðrum
heilbrigðisstofnunum. Nú hefur orð-
ið breyting þar á en undanfarin 7 til
8 ár hafa stjórnendur margra er-
lendra heilbrigðisstofnana innleitt
Lean. Má í því sambandi nefna há-
skólasjúkrahúsið í Lundi sem tók
upp þessa aðferð árið 2007.
Lágmarka alla vinnu
sem er ekki virðisskapandi
Kjarninn í Lean er sérstök fyr-
irtækjamenning en menning er eitt
af því sem er hvað erfiðast að breyta
í fyrirtækjum. Það skýrir af hverju
það eru ekki fleiri fyrirtæki sem
hafa farið þessa leið en raun ber
vitni. Í Lean-fyrirtækjum hafa
starfsmenn fengið þjálfun í umbóta-
vinnu sem verður eðlilegur hluti af
vinnu þeirra. Starfsmenn í Lean-
fyrirtækjum gera greinarmun á
virðisskapandi vinnu, ekki virð-
isskapandi vinnu og sóun. Virð-
isskapandi vinna er sú vinna sem er
einhvers virði fyrir viðskiptavininn2.
Starfsmenn eru stöðugt á varð-
bergi gegn allri sóun og reyna að
eyða henni á sama tíma og þeir
reyna að lágmarka alla vinnu sem er
ekki virðisskapandi.
Hlutverk stjórnenda er talsvert
frábrugðið í Lean-fyrirtækjum mið-
að við hefðbundin fyrirtæki. Til að
skýra þann sérstaka stjórnunarstíl
sem Lean-leiðtoginn þarf að hafa er
gott að byrja á hefðbundinni skil-
greiningu og samanburði á hinum
hefðbundna stjórnanda og nútíma-
legum leiðtoga. Þá er gjarnan sagt
að hinn hefðbundni
stjórnandi stjórni með
fyrirmælum og skip-
unum en leiðtoginn
veiti innblástur og sé
fyrirmynd. Oft er
stjórnendum hampað
(og þeir kallaðir leiðtog-
ar) ef þeir setja málin í
hendur starfsmanna og
treysta þeim fyrir því
að vinna verkið. Leið-
toginn setur skýr mark-
mið en hefur sig svo lít-
ið í frammi til að trufla ekki vinnu
starfsmanna sem eiga að ráða fram
úr hlutunum sjálfir. Lean-leiðtoginn
fellur í hvorugan þessara flokka.
Hann setur málin vissulega í hend-
urnar á starfsmönnum en sleppir
ekki af þeim hendinni.
Íslensk fyrirtæki taka
Lean í notkun
Á Íslandi hafa nokkur fram-
leiðslufyrirtæki tekið upp Lean og
ein deild í einum af bönkunum hefur
gert slíkt hið sama. Stjórnendur ís-
lenskra heilbrigðisstofnana hafa enn
ekki tekið upp þessa aðferð en þar
gæti þó orðið breyting á eftir að Há-
skólinn á Bifröst tók upp námsleið á
meistarastigi sem kallast stjórnun
heilbrigðisþjónustu. Eitt af fögum
þessarar námsleiðar er Verkferla-
og gæðastjórnun en í því fagi hefur
þessi öfluga stjórnunaraðferð verið
kennd. Í stjórnun heilbrigðisþjón-
ustu eru nú á milli 30 og 40 nem-
endur sem ýmist eru nú þegar
stjórnendur heilbrigðisstofnana eða
tilvonandi stjórnendur.
1) Margir kjósa að nota fremur orðið „Lean“
en „straumlínustjórnun“ sem er fremur
óþjált, sérstaklega í samsetningum eins
og straumlínustjórnunarstjórnandinn.
2) Ég nota orðið „viðskiptavinur“ í stað
orðsins „sjúklingur“ enda eru við-
skiptavinir heilbrigðisstofnana í auknum
mæli ekki sjúklingar eða líta ekki á sig
sem slíka.
Ný stjórnunaraðferð
í heilbrigðisþjónustu
Reynir Kristjánsson
»Ný stjórnunaraðferð
hefur verið að ryðja
sér til rúms á heilbrigð-
isstofnunum með góðum
árangri. Þessi aðferð er
kölluð straumlínustjórn-
un eða „Lean“.
Höfundur er stjórnunarráðgjafi hjá
ParX viðskiptaráðgjöf IBM og aðjúnkt
við Viðskiptadeild Háskólans á Bifröst
Reynir Kristjánsson