Morgunblaðið - 29.03.2009, Blaðsíða 12

12 Sjávarútvegur
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. MARS 2009
FRÉTTASKÝRING
Eftir Magnús Halldórsson
magnush@mbl.is
J
á sjómennskan, já sjó-
mennskan, já sjómennskan er
ekkert grín.“ Þannig hljómar
viðlagskaflinn úr víðfrægu lagi
um Þórð sjóara, sem gjarnan
er sungið á mannamótum við
taktfastar og samhentar hreyfingar
gesta.
Í laginu um Þórð birtist vel dýrð-
arljómi virðingar íslensku þjóð-
arinnar fyrir sjómennskunni, lífæð
atvinnulífs í landinu um áratugaskeið.
Hún er þjóðinni samofin í sögu og
menningu.
Sjómennskan, og sjávarútvegurinn
í heild, er svo sannarlega „ekkert
grín“ þessa dagana. Sölutregða, erf-
iðar markaðsaðstæður erlendis, lágt
afurðaverð og himinháar skuldir gera
það að verkum að íslenskur sjávar-
útvegur hefur sjaldan staðið frammi
fyrir stærri vandamálum en nú. Eft-
irstöðvar „bólunnar“ sem hér mynd-
aðist eru íþyngjandi fyrir sjáv-
arútvegsfyrirtæki. Mörg þeirra súpa
seyðið af of mikilli skuldsetningu, á
meðan eignaverð hefur hrunið, en
önnur bera sig vel og reyna eftir
bestu getu að takast á við vandann.
„Það má segja að verðþróun á afla-
heimildum sé hluti af þeirri bólu sem
hér varð til. Verð á aflaheimildum
varð alltof hátt, sem að lokum leiðir
til þess að grunnrekstur sjávar-
útvegsfyrirtækja verður þyngri,“
segir Friðrik J. Arngrímsson, fram-
kvæmdastjóri Landssambands ís-
lenskra útgerðarmanna. Hann segir
skuldir sjávarútvegsfyrirtækja
íþyngjandi, og muni vafalítið reynast
mörgum fyrirtækjum þungar í
skauti.
500 milljarða skuldir
Heildarskuldir sjávarútvegsfyr-
irtækja voru um síðustu áramót 526
milljarðar króna, samkvæmt upplýs-
ingum frá LÍÚ. Til samanburðar
nema heildartekjur sjávarútvegsins
um 170 milljörðum á ári. Skuldirnar
eru því um þrefaldar árstekjur at-
vinnugreinarinnar í heild miðað við
stöðuna um áramót. Frá þeim tíma
hefur gengi krónunnar styrkst lítið
eitt og eru skuldirnar, sem eru að
stórum hluta í erlendri mynt, taldar
vera tæplega 500 milljarðar eins og
mál standa nú.
Sé mið tekið af eignastöðu í bókum
sjávarútvegsfyrirtækja er virði veiði-
heimilda um 40 prósent af heild-
arskuldastöðu sjávaútvegsfyr-
irtækja, eða um 200 milljarðar.
Hæst fór kílóverðið á heimildum til
veiða á þorski í um 4.200 krónur.
Sé mið tekið af söluverði á kílói af
þorski virkar verðið á veiðiheimild-
unum himinhátt. Algengt verð á því
er nú um 300 krónur. Í einstökum
viðskiptum voru útgerðir því að
kaupa veiðiheimildir á meira en tí-
földu söluverði, þegar það var hæst.
Á þeim forsendum er augljóst að
langan tíma getur tekið fyrir útgerð-
arfyrirtæki að láta kaupin á veiði-
heimildunum borga sig.
Guðjón A. Kristjánsson, formaður
Frjálslynda flokksins, sem lengi hef-
ur barist gegn núverandi fisk-
veiðistjórnunarkerfi segir stöðu sjáv-
arútvegsins grafalvarlega.
„Skuldastaðan er afleiðing þess kerf-
is sem hér hefur verið stuðst við í
sjávarútvegi. Fyrr á árum nam
skuldastaða sjávarútvegsfyrirtækja
yfirleitt ekki meiru en sem nemur
heildarárstekjum. Nú er þessi staða
meira en þrefalt verri. Þetta finnst
mér sýna öðru fremur að stjórnun
fiskveiða hefur ekki aðeins verið
óhagkvæm, heldur líka óskynsamleg
í nánast öllu tilliti. Það hefur líka oft á
tíðum verið undarlegt hvernig sjáv-
arútvegsfyrirtæki hafa bókfært sínar
eignir. Veiðiheimildir eru til dæmis
ekki mikils virði ef þær eru ekki nýtt-
ar. Hvers virði er til dæmis loðnu-
kvóti þegar lítið eða ekkert veiðist?
Samkvæmt bókum sjávarútvegsfyr-
irtækja getur hann verið milljarða
virði á ári.“
Markaðsaðstæður erfiðar
En skuldsetning tengd kaupum á
veiðiheimildum er ekki eina alvarlega
vandamálið sem íslensk sjáv-
arútvegsfyrirtæki standa frammi fyr-
ir. Markaðsaðstæður, einkum í
Portúgal og Bretlandi, hafa breyst til
hins verra síðan alþjóðleg efnahags-
kreppa hóf að þrengja að um allan
heim. Verð hefur lækkað umtalsvert
á þessum mörkuðum, allt að 40 til 50
prósent. Þá þurfa fyrirtæki að hafa
mun meira fyrir því en áður að selja
fiskinn, þá einkum þorsk.
Hann er mikilvægasta söluafurðin.
Um 40 prósent heildartekna sjáv-
arútvegsins koma inn af sölu á þorski.
Eiríkur Tómasson, varaformaður
LÍÚ og einn af eigendum útgerð-
arfyrirtækisins Þorbjörns í Grinda-
vík, segir markaðsaðstæður erfiðar.
Vel gangi þó að selja ódýrari teg-
undir. „Það finna öll fyrirtæki fyrir
þeim aðstæðum sem hafa skapast á
mörkuðum. Því er ekki að leyna að
það er erfiðara að selja fisk nú en oft
áður, og þá hefur verð lækkað um-
talsvert undanfarnar vikur og mán-
uði. Það gefur augaleið að staðan þarf
að breytast, svo að sjávarútvegurinn
komist án mikilla skakkafalla í gegn-
um niðursveifluna,“ segir Eiríkur.
Rætt við ráðamenn
Samkvæmt heimildum Morg-
unblaðsins hafa erfiðar markaðs-
aðstæður verið ræddar á fundum
með Steingrími J. Sigfússyni, fjár-
mála-, landbúnaðar- og sjávarútvegs-
ráðherra, undanfarin misseri.
Áhyggjurnar snúa meðal annars að
því hvernig kaupendur fisks, einkum
í Portúgal, nýta sér slæma stöðu fyr-
irtækja og lítið svigrúm sem þau fá í
bankakerfinu.
Mörg fyrirtækjanna glíma við
mikla skuldsetningu og íþyngjandi
fjámagnskostnað vegna skuldanna.
Þessi staða setur kaupendur, sem
eru margir hverjir fullkomlega með-
vitaðir um vanda íslenskra fyr-
irtækja, í góða stöðu. Erlendir kaup-
endur eru þegar farnir að borga
íslenskum fyrirtækjum í krónum.
Samkvæmt heimildum Morgunblaðs-
ins hafa þeir verið að kaupa krónur af
jöklabréfaeigendum og kaupa evruna
á mörkuðum erlendis á 200 til 260
krónur, á meðan markaðsgengi evr-
unnar samkvæmt Seðlabanka Ís-
lands er um 154 krónur. Portúgalskir
kaupendur hafa komið til landsins og
staðgreitt fiskinn í krónum, fast kíló-
verð, til að mynda rúmlega 600 krón-
ur á kílóið fyrir saltfisk. Vegna að-
stæðna hafa fyrirtæki sem staðið
hafa illa, og hafa ekki efni á birgða-
söfnun, þurft að lækka verð. Aðrir
kaupendur á markaði, sem bíða með
birgðir sem þeim voru seldar á hærra
verði, eru afar ósáttir við þetta sam-
kvæmt heimildum Morgunblaðsins.
Þeir vilja sama verð í evrum og
keppinautar þeirra eru farnir að
greiða. Útgerðarmenn hafa jafnvel
farið sérstakar ferðir til Portúgals til
þess að ræða þennan vanda við fisk-
kaupendur.
Sigurgeir B. Kristgeirsson, fram-
kvæmdastjóri Vinnslustöðvarinnar í
Vestmannaeyjum, segir þessa þróun
„stórhættulega“. Hún geti leitt til
þess að tengsl inn á mikilvæga mark-
aði slitni og markaðsverð lækki meira
Staðan er „ekkert
Gengisfall krónunnar hefur sett mörg sjávarútvegsfyrirtæki í rekstrarvanda. Markaðsverð hefur hrapað.
Óveðursskýin Íslenskur togari í ólgusjó að koma að landi. Undir óveðursskýjum fylgist maður með heimferðinni af landi,


   
 

    !
  " #  "$   %&
'(())*)+'((,
 


   
  


!
"



  " !     


  
   
   
  
 

  526
milljarðar voru heild-
arskuldir sjávarútvegsfyr-
irtækja um síðustu áramót.
170
milljarðar eru áætlaðar
heildartekjur sjávarútvegs-
ins á ári.
200
milljarðar er upphæð heild-
arverðmæta veiði-
heimilda samkvæmt bókum
sjávarútvegsfyrirtækja.
4.200
krónur á hvert kíló af þorski
er hæsta verð sem greitt
hefur verið fyrir þorskveiði-
heimild.
300
krónur er algengt kílóverð í
sömu tegund.