Morgunblaðið - 29.03.2009, Side 36

36 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. MARS 2009
Í Zetunni næstkomandi mánudag verður
rætt við formenn Sjálfstæðisflokksins og
Frjálslynda flokksins. Nýkjörinn formaður
Sjálfstæðisflokksins mætir í viðtal kl. 12
og formaður Frjálslynda flokksins, Guðjón
A. Kristjánsson mætir kl. 14. Þættirnir
eru í beinni útsendingu en verða svo
aðgengilegir á mbl.is.
Það eru blaðamennirnir Þóra Kristín
Ásgeirsdóttir, Agnes Bragadóttir, Björn
Vignir Sigurvinsson og Karl Blöndal
sem hafa umsjón með þáttunum.
Ekki missa af yfirheyrslu blaðamanna
Morgunblaðsins næstkomandi mánudag.
Kosningar 2009
Kraumandi kosningabarátta á mbl.isZetan
ÞEGAR Jóhanna
Sigurðardóttir tók við
embætti forsætisráð-
herra lét forveri
hennar hafa eftir sér
að hún væri
eyðslukló. Með þess-
um ummælum lýsti
hann í hnotskurn
sjónarmiði sem ráðið
hefur ríkjum á Ís-
landi síðustu tvo áratugi. Sam-
kvæmt nýfrjálshyggju á íhlutun
ríkisins að vera sem minnst og lit-
ið er á fjárframlög til velferðar
sem óþarfa eyðslusemi. Þeir sem
aðhyllast stefnuna hafa ofurtrú á
getu markaðarins til þess að leysa
samfélagsleg vandamál. Reynslan
sýnir að þetta hefur mistekist
hrapallega, bæði hér á landi og í
löndum Suður-Ameríku. Þegar nú
á að endurreisa íslenskt samfélag
er mikilvægt að horfast í augu við
að velferðarkerfið ber keim af
þeirri hugmyndafræði sem gerði
að engu möguleika margra lands-
manna til að sjá sér farborða. Í
anda hennar hafa aðferðir nýskip-
unar í opinberum rekstri verið
innleiddar og þær snúast fyrst og
fremst um að spara útgjöld. Þetta
er gert með stefnumiðaðri stjórn-
un og aðferðir einkageirans eru
notaðar til að auka hagkvæmni og
skilvirkni. Kröfur um afköst og ár-
angur eru oft á tíðum settar ofar
gæðum. Litið hefur verið á einka-
væðingu sem ódýra lausn á erf-
iðum viðfangsefnum. Þegar nú
dregur til kosninga er hugtakið
velferð notað eins og töfraorð sem
öllu bjargar. Þá er eins og það sé
ekki hluti af því samfélagi sem
hrundi og sé jafnvel sambærilegt
við velferðarkerfið annars staðar á
Norðurlöndum. Því fer fjarri. Í
norræna velferðarkerfinu er
markmiðið að ríkið beri ábyrgð á
fjárhagslegu og félagslegu öryggi
landsmanna, tryggi þeim lifibrauð
og góð lífsskilyrði. Félagslegu ör-
yggi og jöfnuði er viðhaldið með
pólitískum efnahags-
aðgerðum og á sviði
mennta- og menning-
armála. Einnig með
öflugu heilbrigð-
iskerfi, trygg-
ingastofnun, vinnu-
málastofnun og
félagsþjónustu.
Nýfátækar fjöl-
skyldur
Sumir telja að or-
sökin fyrir því að fólk
þarf aðstoð frá hinu
opinbera liggi hjá ein-
staklingnum sjálfum. Þar sé leti
og aumingjaskap um að kenna.
Slíku viðhorfi fylgir gjarnan um-
ræðan að margir reyni að villa á
sér heimildir og misnoti réttindi
sín. Sjaldan hefur tilurð fé-
lagslegra vandamála þó verið jafn
augljós og undanfarna mánuði. .
Enginn vafi er á að vandinn er
samfélagslegs eðlis. Margir laun-
þegar hafa misst atvinnuna. Hjá
öðrum hafa tekjurnar minnkað
umtalsvert. Á Vinnumálastofnun
er réttur til bóta bundinn framlagi
til atvinnutryggingasjóðs. Upphæð
atvinnuleysisbóta er 149 þúsund
krónur á mánuði fyrir einstakling.
Þeir sem eru án bótaréttar, leita
til félagsþjónustu sveitarfélaga.
Þar er fjárhagur þeirra metinn og
aðstoð veitt út frá reglugerð.
Fjárhagsaðstoð fyrir einstakling
er víða um 115 þúsund krónur á
mánuði og um 185 þúsund fyrir
hjón. Nýfátækir eru ekki skil-
greindir með sérstaka félagslega
erfiðleika sem er forsenda fyrir
frekari aðstoð, t.d. vegna barna.
Þeir hafa ekki áður þurft að leita
eftir aðstoð. Tekjur þeirra duga
samt ekki, hvorki til að borga
skuldir né fyrir leikskóla, skóla-
máltíðum eða íþróttaiðkun
barnanna.
Norræn velferð
Velferð snýst vissulega um póli-
tískar efnahagsaðgerðir en ekki
síður um sértækar aðgerðir til
þeirra sem verst hafa orðið úti.
Ætla mætti að skjótt yrði brugðist
við nýfátæktinni með því að efla
velferðarþjónustu. Hjá ríki og
sveitarfélögum er hinsvegar
kreppa eins og annars staðar og
áhersla lögð á sparnað og nið-
urskurð. Það hljómar ef til vill
eins og öfugmæli að tala um aukin
fjárframlög til velferðarmála nú
þegar ríkið er skuldsett og rekst-
urinn í höndum AGS. Engu að síð-
ur verður strax að bregðast við
með sértækum aðgerðum, koma í
veg fyrir að nýfátæktin verði var-
anleg á Íslandi og magnist með
næstu kynslóð. Hugmyndafræði
velferðarkerfisins þarf að end-
urmeta og laga að breyttum að-
stæðum og líta þarf á aðstoð sem
sjálfsögð réttindi en ekki ölmusu.
Að gera ekkert verður of dýr-
keypt. Nýjar rannsóknir sýna að
norrænu velferðarríkin standa
betur að vígi en gerist í ensku-
mælandi löndum hvað varðar hag-
sæld, þrátt fyrir há ríkisútgjöld. Í
norrænu ríkjunum eru kjör
kvenna og þeirra sem standa höll-
um fæti betri en annars staðar og
þar er fátækt hlutfallslega lítil.
Þegar nú á að endurreisa íslenskt
samfélag úr rústum nýfrjálshyggj-
unnar þarf íhlutun frá hinu op-
inbera og skilning á því að fjár-
framlög til velferðarmála eru ekki
sóun á fé heldur fjárfesting í góð-
um lífskilyrðum. Einungis þannig
er hægt að tryggja félagslegt rétt-
læti og koma í veg fyrir að sú
kynslóð sem nú er að vaxa úr
grasi fái fátæktina í arf.
Nýfátækir og velferðin
Þórhildur G. Egils-
dóttir fjallar um
velferðarkerfið ofl.
» Fólk sem áður var
fullfært um að sjá
sér og sínum farboða er
nú í meiriháttar vand-
ræðum og þarf aðstoð af
hálfu samfélagsins til að
framfleyta sér
Þórhildur G. Egilsdóttir
Höfundur er félagsráðgjafi, MA.
ÁSTANDIÐ í land-
inu er erfitt og við því
verður að bregðast.
Jóhanna Sigurð-
ardóttir, þáverandi fé-
lagsmálaráðherra,
efndi til málþings sl.
haust sem bar yf-
irskriftina: „Höfum
við hagsmuni barna að
leiðarljósi?“ Í framhaldi af því skrif-
aði ég grein um mikilvægi skólans í
lífi barna og þá nærþjónustu sem
hann getur veitt þegar persónuleg
mál barna eru annars vegar. Per-
sónuleg ráðgjöf við börn þarf að
vera aðgengileg og trygg ef gæta á
öryggis þeirra og sinna barnavernd.
Skólarnir eru þeir staðir sem henta
best til að bregðast við vá eins og
þeirri sem við stöndum öll frammi
fyrir fjárhagslega – og sálarlega.
Börnin eyða þar mestu af tíma sín-
um og þar er hægt að bregðast við.
Það er hægt að veita þeim aukna
þjónustu og það er hægt að veita
kennurum stuðning og handleiðslu á
markvissan hátt til að fást við ný
verkefni. Skólinn verður að bregð-
ast við ástandinu. Hér á eftir koma
fáeinar tillögur sem hægt væri að
skoða og nýta ef vilji er til. Lítum
fyrst á það sem snýr að nemendum.
Nemendur verða að hafa greiðan
aðgang að persónulegri ráðgjöf þeg-
ar þeir vilja og þurfa en þó í fullu
samhengi við þá kennslu sem fram
fer en lykilatriði er að skilningur
ríki innan skólans á því að fá frí úr
kennslustundum til að fá ráðgjöf án
sérstaks eftirlits nema af hálfu ráð-
gjafanna sem eru bundnir trúnaði
við nemendur. Ráðgjafarnir beri
ábyrgð á tímapöntunum. Það sem
við blasir þegar nemendur eru ann-
ars vegar:
Aukin sjálfsvígshætta, kvíði og
þunglyndi. Samskiptaerfiðleikar á
heimilum aukast. Hætta verður
meiri á ofbeldi og ein-
elti. Bil milli nemenda
eykst hvað varðar fjár-
ráð þeirra. Aukin
hætta á vímu-
efnaneyslu.
Nærþjónusta við
nemendur í persónu-
legum málum sé tryggð
innan skólans og að
henni komi fagaðilar
sem kunna til verka
eins og sálfræðingar og
félagsráðgjafar.
3. Teymisvinna
skóla, heilsugæslu og þjónustu-
miðstöðva í tilfellum einstakra nem-
enda þarf að vera fyrir hendi og
markviss. Slík vinna virðist skila
góðum árangri m.a. í Uppsölum í
Svíþjóð þar sem hún hefur verið
reynd um nokkurt skeið. Þegar litið
er til skólanna þá er ýmislegt hægt
að gera sem stuðlar að jákvæðu
andrúmslofti bæði fyrir nemendur
og kennara. Draga þarf úr nei-
kvæðu andrúmslofti sem skapar
jarðveg fyrir einelti og þá á ég við
einelti á kennarastofum eins og
meðal nemenda. Einelti á kenn-
arastofum viðgengst eins og á öðr-
um vinnustöðum en er hins vegar
vel falið leyndarmál sem ég verð vör
við í handleiðslu sem ég veiti kenn-
urum. Kennarar eiga rétt á hand-
leiðslu en nýta sér hana illa. Ástæð-
an virðist mér vera ótti þeirra við að
aðrir haldi að þeir ráði ekki við starf
sitt sem er helber misskilningur.
Handleiðsla er fyrirbyggjandi í eðli
sínu og er líkleg til að styrkja sjálfs-
mynd kennarans og koma í veg fyr-
ir kulnun í starfi. Lítum á það sem
að skólunum snýr.
Kreppuaðgerðir
í skólum
Guðrún H. Seder-
holm hvetur alla til
að vera á varðbergi
gagnvart einelti og
ofbeldi í skólum
Guðrún H. Sederholm
» Í skólum er hægt að
stuðla að jákvæðu
andrúmslofti meðal
nemenda og kennara og
vinna á þann hátt gegn
einelti og ofbeldi.