Morgunblaðið - 29.03.2009, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. MARS 2009
Þ
jóðargjaldþrot“ er hug-
tak sem var Íslend-
ingum framandi þar til
það skaut upp kollinum
í kjölfar bankahrunsins
síðasta haust.
Baggalútur lætur svo krassandi
hugtak ekki framhjá sér fara. Í
færslu á heimasíðu Baggalúts 6.
október 2008, daginn sem neyð-
arlögin voru sett á Alþingi, sagði
eftirfarandi:
„Hugtakið „þjóðargjaldþrot“
verður eitthvað svo áþreifanlega
sársaukafullt og raunverulegt á
táknmáli.
Það virðist framkvæmt með því
að láta sér fallast hendur, gersam-
lega.“
Nú er hugtakinu fleygt fram af
ýmsu tilefni og síðast fyrir
skömmu þegar Thomas Haugaard,
hagfræðingur hjá Svenska Hand-
elsbanken í Kaupmannahöfn, sagði
í samtali við Bloomberg-fréttastof-
una að með yfirtöku íslenska rík-
isins á Straumi hafi hættan á
raunverulegu þjóðargjaldþroti
aukist.
En hvað er í raun átt við með
þessu hugtaki? Óþarft er að leita
langt yfir skammt eftir skilgrein-
ingu. Gylfi Magnússon við-
skiptaráðherra ritaði ágætan pistil
á Vísindavef Háskóla Íslands í lok
síðasta árs. Þá var hann reyndar
dósent í hagfræði við Háskóla Ís-
lands og enn mánuður í að hann
settist í ráðherrastólinn.
„Ríkisgjaldþrot“ nær lagi
Gylfi ritar í pistlinum á Vís-
indavefnum að hugtakið þjóð-
argjaldþrot sé nokkuð misvísandi
því að þjóð geti ekki orðið gjald-
þrota. Ekki sé hægt að eiga kröfu
á þjóð sem slíka.
„Það er hins vegar hægt að eiga
kröfu á ríki og þau geta orðið
gjaldþrota eða að minnsta kosti
komist í greiðsluþrot. Eðlilegra
væri því að tala um gjaldþrot rík-
is. Ýmis dæmi eru um það í mann-
kynssögunni að ríki hafi ekki get-
að, eða viljað, standa við
skuldbindingar sínar. Oft hefur
þetta gerst í kjölfar styrjalda eða
byltinga þar sem nýir valdhafar
hafa neitað að greiða skuldir sem
forverar þeirra stofnuðu til. Sem
dæmi má nefna að kommúnistar
sem náðu völdum í Rússlandi árið
1917 neituðu að borga miklar
skuldir sem keisarastjórnin hafði
safnað. Á sama hátt neitaði
Bandaríkjastjórn að greiða skuldir
sem hin sigruðu Suðurríki höfðu
stofnað til þau fjögur ár sem þau
lifðu sem sjálfstætt ríki, 1861-
1865. Önnur ríki hafa neitað að
greiða skuldir að fullu þótt ekki
hafi verið skipt um valdhafa með
þessum hætti. Sem dæmi má
nefna að Neville Chamberlain,
sem þá var fjármálaráðherra,
ákvað að hætta að greiða til fulls
vexti af miklum skuldum Breta
eftir fyrri heimsstyrjöldina. Þess-
ar vaxtagreiðslur íþyngdu breska
ríkinu mjög í kreppunni á fjórða
áratugnum og árið 1932 ákvað
Chamberlain að ríkið myndi ekki
greiða umsamda vexti, sem voru
5%, en greiða í þess stað 3,5%
vexti.“
Gylfi ritar, að enn önnur ríki
hafi beinlínis komist í þrot, þannig
að þau hafi ekki getað staðið í
skilum. „Sem dæmi má nefna
Rússland sem árið 1998 gat ekki
staðið að fullu við skuldbindingar
sínar og varð að fresta greiðslu af-
borgana af hluta lána ríkisins.
Lánin voru þó greidd síðar.“
Ætti að vera viðráðanlegt
Í pistlinum víkur Gylfi næst að
Alþjóða gjaldeyrissjóðnum og seg-
ir eitt af helstu hlutverkum hans
að koma ríkjum til aðstoðar sem
lenda í vandræðum af þessu tagi.
„Þá er annars vegar sett upp að-
gerðaáætlun sem á að bæta stöðu
ríkisins, til dæmis með því að
draga úr ríkisútgjöldum, þannig
að raunhæft sé að það geti staðið
við skuldbindingar sínar þegar
fram líða stundir, og hins vegar
veitt lán til að bregðast við brýn-
um skammtímavanda. Séu skuld-
bindingar ríkja að því er virðist
óviðráðanlegar getur þurft að
semja um niðurfellingu hluta
þeirra. Sem dæmi um þetta má
nefna að árið 1996 settu Alþjóða
gjaldeyrissjóðurinn og Al-
þjóðabankinn upp áætlun sem ætl-
að var að taka á stöðu 33 ríkja
sem voru bæði mjög fátæk og
skuldug (HIPC, Heavily Indebted
Poor Countries). Flest ríkjanna
eru í Afríku. Í áætluninni felst
meðal annars talsverð niðurfelling
skulda þannig að það sem eftir
stendur ætti að vera viðráðanlegt
fyrir viðkomandi ríki.“
Að fórna höndum
Þótt Baggalúti fallist hendur á
táknmáli, þegar þjóðargjaldþrot
ber á góma, þá er mikilvægt að
hafa í huga að öll él birtir upp um
síðir. Og muna líka að í raun er
réttara að kalla fyrirbærið „rík-
isgjaldþrot“ af því að enginn getur
átt kröfu á þjóð.
Hvernig svo sem það er sagt á
táknmáli. rsv@mbl.is
Hvað er þjóðargjaldþrot?
Nú getur Auður Capital séð um
séreignarsparnað þinn.
Við hvetjum þig til að standa vörð um
viðbótarlífeyrissparnað þinn til að auka
fjárhagslegt öryggi og lífsgæði við starfs-
lok.
Auður Capital veitir óháða ráðgjöf á sviði
fjárfestinga með áhættumeðvitund að
leiðarljósi.
Við tölum hreint út og viljum að hlutirnir
séu gagnsæir og auðskiljanlegir.
Við bjóðum þér á kynningarfund:
Staður: Fundarsalur Maður Lifandi,
Borgartúni 24.
Stund: Mánudaginn 30. mars kl. 17:15
og á sama tíma mánudagana 6., 20.,
og 27. apríl.
Nánari upplýsingar í síma: 585-6500
og á audur.is
?
Einstakt tækifæri
fyrir 11 ára börn
CISV hefur verið starfandi á Íslandi í tæp 30 ár og sent yfir 1.000
þátttakendur út um allan heim.
Við vorum að fá aukaúthlutun í sumarbúðir fyrir 11 ára gömul
börn í Portúgal, Kanada, Kóreu og Japan.
Sumarbúðirnar eru í 4 vikur og í þeim eru 12 hópar frá jafnmörgum
löndum. Hver hópur samanstendur af tveimur stelpum, tveim strákum
og fararstjóra. Í sumarbúðunum er mikið um leiki, þau kynnast
menningu og siðum ólíkra þjóða og svo er farið í vettvangsferðir á
áhugaverðar slóðir í kringum búðirnar.
Nánari upplýsingar má finna á heimasíðu félagsins www.cisv.org, á
netfanginu cisv@cisv.is eða í síma 861 1122 (Ásta).