Morgunblaðið - 29.03.2009, Blaðsíða 34

34 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. MARS 2009
15.
Þ
að er beisk reynsla að finna hjá öðrum þá
mynd af sjálfum sér, sem maður kannast
ekki við og veit að er ekki sönn. Það er
sárt. En hitt væri þó mjög miklu sárara ef
það skyldi koma í ljós, að einhver annar
eða aðrir ættu og geymdu ljóta mynd af þér og sanna.
Mynd, sem þú hefðir falið, málað yfir eða fegrað fyrir
sjálfum þér. Eða gleymt.
Hvað er þá til ráða? „Hvað dugar nema Drottins
náð?“
Ég las fyrir nokkrum árum í erlendu blaði (sænsku)
viðtal við þarlendan lækni. Viðtalið var tekið vegna
þess að hann hafði orðið fyrir því að teljast dáinn.
Læknar og aðrir sáu ekki betur. Og sjálfur taldi hann
sig lifa það að vera dáinn.
En hið óvænta gerðist: Hann vaknaði til lífs á ný.
Slíks eru dæmi æði mörg.
Læknirinn segist ekki hafa verið trúaður maður. En á
þeirri stuttu stund, sem hann var handan mæra lífs og
dauða, kveðst hann hafa orðið fyrir mikilli reynslu. Þá
mætti hann fólki, sem hann hafði sært í lífinu eða komið
illa fram við. Og það sem var verst: Hann lifði það, sem
þetta fólk hafði reynt af hans völdum, sveið eins og það
undan þeim sárum, sem hann hafði valdið. Þetta var
kvalafullt, segir hann, óbærilega sár reynsla.
Þetta er merkilegur vitnisburður og nærgöngull. Og
þegar hann rifjast upp fyrir mér sé ég alltaf fyrir mér
myndina af einum og heyri sömu orðin af vörum hans:
Það sem þú gerir öðrum, það gerir þú mér. Allt sem
þú vilt að aðrir menn geri þér, það skaltu gera þeim.
Hugmyndir um sjálfan sig, um útlit og róm og annað.
En það er ég viss um, að aldrei hefur mér þótt röddin
mín eins falleg og mömmu minni þótti hún vera, þegar
ég fór fyrst að hjala.
Eins var um þig. Mamma þín heyrði varla þvílíka
englarödd eins og þegar hún forðum heyrði þig hjala og
skríkja, ambra, gráta og hlæja.
Þannig er okkur ætlað að byrja hér á jörð.
Þegar mamma hlustar og horfir á okkur fyrst, þá sér
hún ekkert nema fallegt. Fallegra en það er í raun og
veru, eða hvað? Hvað er „raun og vera“ í þessu sam-
bandi? Það er til þess ætlast, að við fáum þetta í vöggu-
gjöf og þetta veganesti, áður en við leggjum af stað út á
æviveginn, að við þykjum falleg, yndisleg, dásamleg.
Og þannig fer, ef allt er eðlilegt, að þessi veröld mætir
okkur fyrst með þessum hætti.
Við þurfum að leggja upp í lífsferðina með þessa
fyrstu reynslu að baki.
Hvert barn þarf að mæta þeirri ást og njóta þeirrar
ástar, sem er „blind“ eins og kallað er. Hitt er þó rétt-
ara, að sú ást, sem mætir ungbarni með þessum hætti,
er sjáandi. Hún sér hvílík dásemd er komin í heiminn,
þar sem barnið er. Þessi „blinda“ ást skynjar eða finnur
á sér dýpst á bak við meðvitaða hugsun, hvílíkt undur
það er að vera maður.
Leit og svör
Sigurbjörn
Einarsson
» Það sem þú gerir öðrum, þaðgerir þú mér. Allt sem þú vilt að
aðrir menn geri þér, það skaltu gera
þeim.
Pistlar sr. Sigurbjörns
Einarssonar, sem
Morgunblaðið birti á
sunnudögum á síðasta
ári, vöktu mikla
ánægju meðal lesenda.
Um það samdist,
milli sr. Sigurbjörns og
Morgunblaðsins, að
hann héldi áfram
þessum skrifum og
hafði hann gengið frá
nýjum skammti áður
en hann lést.
Á UNDANFÖRN-
UM vikum hafa fjöl-
miðlar fjallað talsvert
um uppgjörsreglur
skaðabótalaga og þörf
á endurskoðun þeirra.
Allsherjarnefnd Al-
þingis hefur lagt fram
frumvarp til breyt-
inga á skaðabótalög-
um sem felur í sér
breytingar á frádrátt-
arreglum laganna. Með frumvarp-
inu er stefnt að hækkun bóta-
fjárhæða vegna varanlegrar
örorku til þeirra sem slasast al-
varlega og bóta til maka vegna
missis framfæranda, þar sem
frumvarpið gerir ekki ráð fyrir
frádrætti ýmissa greiðslna al-
mannatrygginga við ákvörðun
skaðabóta.
Brýnt er að endurskoða ýmis
ákvæði skaðabótalaga og mik-
ilvægt að sú vinna
fari af stað sem fyrst.
Hins vegar er ástæða
til að hafa áhyggjur
af því að frumvarpið
hefur verið unnið í
miklum flýti án þess
að framkvæmt hafi
verið mat á því hvaða
áhrif lögfesting þess
hefur.
Eitt meginhlutverk
skaðabótareglna er að
bæta mönnum með fé
það tjón sem þeir
hafa orðið fyrir.
Skaðabótalögin hafa að geyma að-
ferðafræði um hvernig reikna
skuli út bætur fyrir líkamstjón,
hverjir eigi að greiða tilteknar
bætur og með hvaða hætti þær
skulu greiddar. Reglunum er ætl-
að að tryggja að tjónþoli fái al-
mennt, auk hæfilegra miskabóta,
fullar bætur fyrir raunverulegt
fjártjón sem hlýst af völdum lík-
amsmeiðsla. Jafnframt er á því
byggt að menn öðlist ekki rétt til
bóta fyrir fjártjón, nema slíkt tjón
hafi í raun orðið eða fyrir liggi
raunhæft mat um fjártjón á
ókomnum árum.
Reikniverk skaðabótalaga hefur
það markmið að bætur fyrir var-
anlega fjárhagslega örorku taki til
raunverulegs heildarfjártjóns tjón-
þola af völdum skaðabótaskylds
atviks og gerir því ráð fyrir frá-
drætti bótagreiðslna úr öðrum
stoðum bótaréttarins. Því til við-
bótar koma þjáningarbætur og
bætur fyrir varanlegan miska.
Gagnrýni á gildandi uppgjörs-
reglur skaðabótalaga hefur m.a.
beinst að því að reglurnar komi
illa út fyrir tiltekna hópa tjónþola,
einkum þá sem hafa ekki tekju-
sögu fyrir slys, svo sem börn og
námsmenn. Tekið er undir það
sjónarmið að skaðabótalög eigi að
tryggja stöðu þeirra. Spurningin
er hins vegar hvaða leiðir eru best
til þess fallnar að ná því mark-
miði. Tillögur frumvarpsins um
breytingu á frádráttarreglum
skaðabótalaga taka til allra hópa
tjónþola sem verða fyrir líkams-
tjóni. Allsherjarnefnd Alþingis er
hvött til þess að rannsaka betur
áhrif frumvarpsins á alla hópa
tjónþola áður en frumvarpið verð-
ur afgreitt, þannig að jafnræði
tjónþola verði tryggt eftir breyt-
ingar á lögunum. Við endurskoðun
uppgjörsreglna skaðabótalaga þarf
að skoða í samhengi margfeldis-
stuðla laganna og frádráttarregl-
urnar. Ýmsar þær forsendur sem
liggja að baki margfeldis-
stuðlunum hafa breyst frá því
reglurnar tóku gildi árið 1999 og
því er endurskoðun þeirra tíma-
bær. Verði frumvarpið að lögum
óbreytt mun það verða til þess að
skaðabótalög fjarlægjast það yf-
irlýsta markmið og grundvall-
arreglu skaðabótaréttar að
tryggja að tjónþolar skuli vera
fjárhagslega eins settir og hið
bótaskylda tjón hafi ekki orðið.
Áður fyrr var skaðabótaréttur
helsta úrræði tjónþola til að fá fé-
bætur úr hendi annarra vegna
tjóns. Útbreiðsla ýmiss konar
trygginga, svo sem einkavátrygg-
inga og almannatrygginga, hefur á
undanförnum áratugum dregið
mjög úr vægi skaðabótaréttar,
bæði hér á landi og í nágranna-
ríkjunum. Í raun er það fremur
sjaldgæft að tjónvaldur sjálfur
greiði bætur vegna tjóns. Miklu
algengara er að bætur séu greidd-
ar úr ábyrgðartryggingu tjónvalds
eða vinnuveitanda hans, einkavá-
tryggingu tjónþola eða frá al-
mannatryggingum.
Skilyrði fyrir greiðslu bóta úr
hinum mismunandi bótakerfum
eru ólík og samspil þeirra er flók-
ið. Einn galli við gildandi kerfi er
sá að hin mismunandi bótakerfi
vinna ekki nægilega vel saman,
m.a. þar sem skaðabætur vegna
varanlegrar örorku eru gerðar
upp í formi eingreiðslu en örorku-
lífeyrir almannatrygginga ekki.
Tjónþoli fer reglulega í endurmat
í tengslum við bótarétt úr al-
mannatryggingum og óvissa getur
ríkt um framtíðarbótarétt tjónþola
úr almannatryggingum þegar
skaðabótauppgjör fer fram.
Vátryggingafélög gera upp bæt-
ur samkvæmt reglum skaðabóta-
laga í nokkrum vátryggingagrein-
um og þekkja því vel hvernig
bótareglurnar virka í framkvæmd.
Segja má að vátryggingafélög hafi
þá hagsmuni eina af því hvernig
skaðabótalöggjöf er háttað að
reglur laganna séu skýrar, skil-
virkar og einfalt sé að vinna eftir
þeim.
Frumvarp allsherjarnefndar
gerir ráð fyrir að lögin taki þegar
gildi. Benda verður á að verði
frumvarpið að lögum með svo
skömmum fyrirvara sem gert er
ráð fyrir hefur það áhrif á for-
sendur gildandi vátrygging-
arsamninga.
Brýn þörf er á endurskoðun
skaðabótalaga en jafn mikilvægt
er að vel sé vandað til verka við
þá vinnu. Farsælast er að allsherj-
arnefnd Alþingis eða dóms-
málaráðherra feli færustu sér-
fræðingum á sviði skaðabótaréttar
að fara yfir skaðabótalögin í heild
og leggja fram tillögur um breyt-
ingar.
Endurskoðun á skaðabótalögum
Helga Jónsdóttir
skrifar um skaða-
bótalög
» Brýn þörf er á end-
urskoðun skaða-
bótalaga en jafn mik-
ilvægt er að vel sé
vandað til verka við þá
vinnu.
Helga Jónsdóttir
Höfundur er hdl. hjá Samtökum fjár-
málafyrirtækja.
, ,