Morgunblaðið - 29.03.2009, Blaðsíða 40

40 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. MARS 2009
• Meðalstórt iðnfyrirtæki í byggingariðnaði. Ársvelta 140 mkr.
• Heildverslun með tæknivörur. Ársvelta 450 mkr. EBITDA 38 mkr.
• Lítið vöruflutningafyrirtæki með örugga vinnu. Ársvelta 45 mkr. EBITDA
15 mkr. Mjög hagstætt verð.
• Rótgróið innflutnings- og þjónustufyrirtæki með vörur fyrir sjávarútveg.
Ársvelta 320 mkr. EBITDA 48 mkr. Lítið trésmíðaverkstæði. Vel tækjum
búið.
• Heildverslun með vinsælar gjafavörur. Ársvelta 70 mkr.
• Rótgróin bílaleiga í eigin húsnæði. Ársvelta 120 mkr. EBITDA 30 mkr.
• Narfeyrarstofa. Glæsilegt veitingahús í eigin húsnæði á besta stað í
Stykkishólmi. Góður og vaxandi rekstur. Góður hagnaður. Sjá nánar á
www.kontakt.is.
• Rótgróin heildverslun með neytendavörur. Ársvelta 160 mkr. EBITDA 45
mkr.
ÚTGJÖLD til heil-
brigðismála eru að
sjálfsögðu ekki ótak-
mörkuð. Samanburð-
arathuganir á kostn-
aðarliðum
heilbrigðisþjónustu
sýna að Íslendingar
verja meiri peningum
til heilbrigðiskerfisins
en uppgefið meðaltal OECD-
landanna. Kostnaður fer vaxandi
m.a. vegna hækkandi meðalaldurs
þjóðarinnar og stöðugt fullkomnari
og dýrari tækja til sjúkdómsgrein-
inga og lækninga og betri og dýr-
ari lyfja sem eru um 40% af út-
gjöldum sjúkratrygginga. Ef
gengið er út frá því að alltaf sé
einhver skortur á fjármagni
standa veitendur heilbrigðisþjón-
ustu frammi fyrir ákveðnu vali
sem miðar að því að
lágmarka kostnað og
hámarka framleiðni
þjónustu þannig að
sem mest skilvirkni
náist. Án nokkurs
vafa geta sjúklingar
oft farið í gegnum
greiningar og með-
ferðarferli heilbrigð-
isþjónustunnar fyrir
minni kostnað þar
sem áhrif þjónust-
unnar væru þau sömu.
Almennir starfs-
menn á heilbrigð-
issviði eru óánægðari með yf-
irmenn sína en starfsmenn
annarra starfsstétta hjá ríkinu.
Það vekur spurningar um stjórn-
unaraðferðir. Krafa um niðurskurð
og breytingar í heilbrigðiskerfinu
er daglegt brauð og stjórnunar-
aðferðir þurfa því að taka mið af
því á vísindalegan hátt. Í nýlegri
könnun sem ég tók þátt í að fram-
kvæma voru nokkrir stjórnendur í
heilbrigðiskerfinu spurðir um af-
stöðu sína þegar kemur að umbót-
um til að lækka kostnað. Könnunin
gaf sterklega til kynna að stjórn-
endur væru frekar neikvæðir
gagnvart umbótum í stað þess að
telja þær sjálfsagðar. Stjórnendur
töldu kostnaðarvitund millistjórn-
enda og almenns starfsfólks yf-
irleitt ábótavant og þegar kæmi að
umbótum sögðu stjórnendur að
sumir ættu að spara á meðan aðrir
gætu eytt eftirlitslaust. Stjórn-
endur virðast oft illa upplýstir um
rekstrarstöðu deilda sinna og nota
gjarnan brjóstvitið varðandi ýmsar
ákvarðanir og kostnaðarliði. Þegar
kemur að niðurskurði tala stjórn-
endur um að millistjórnendur gefi
boltann á milli sín og segi að þeir
geti engu breytt, þeir hafi breytt
síðast og tími sé kominn til að hin-
ir gera það.
Til eru mörg stjórnunarkerfi
sem heilbrigðisstofnanir í öðrum
löndum hafa tileinkað sér með
góðum árangri, stjórnkerfi sem
endurspegla hugmyndafræði um
nauðsyn stöðugra umbóta í starfi.
Straumlínustjórnun eða Lean er
gott dæmi um slíkt stjórnkerfi
sem leiðir vinnustaði í stöðugar
umbætur þar sem leiðtoginn ber
sérstaka virðingu fyrir starfsfólki
sínu og er virkur fræðari og þátt-
takandi í vísindalegum vinnu-
brögðum þeirra. Önnur stjórn-
unarkerfi sem hægt er að nota
með góðum árangri eru t.d. altæk
gæðastjórnun, Six Sigma og
stefnumiðað árangursmat. Þessi
stjórnkerfi útiloka ekki hvert ann-
að og vinna oft vel saman að
skýrri stefnumörkun þar sem
áhersla er lögð á stöðugar umbæt-
ur, gæði og skilvirkni.
Áríðandi er að kanna helstu
þætti heilbrigðisstofnana eins og
fjármál og hvernig fjármálamark-
miðum verður náð, vídd sjúklinga
og samfélag heilbrigðisþjónust-
unnar sem ætti að lýsa nauðsyn-
legum aðgerðum sem þörf er á til
að hafa ánægða viðskiptavini, vídd
starfsferla sem ættu að end-
urspegla hvað þyrfti til að bjóða
upp á góða þjónustu, vídd þekk-
ingar og vaxtar sem ætti að sýna
hvernig mögulegt væri að ná
markmiðum um menningu, þekk-
ingu, þjálfun og tækni sem er
nauðsynleg til að ná árangri.
Mikilvægt er að auka samkeppni
á lyfjamarkaðinum, veita aukið að-
hald í ávísun lyfja, kanna ávinning
af innflutningi á sjúklingum til Ís-
lands, draga úr hindrunum fyrir
einkarekstri og auka samvinnu í
heilbrigðiskerfinu. Enn fremur er
áríðandi að efla skipulagða um-
bótavinnu á heilbrigðisstofnunum
með það að markmiði að auka
gæði, draga úr mistökum, bæta
vinnuferli, auka framleiðni, auka
öryggi sjúklinga og draga úr sóun.
Mögulegar leiðir til að auka gæði og
draga úr kostnaði í heilbrigðiskerfinu
Anna María Malm-
quist skrifar um
stjórnunaraðferðir
og sparnað í heil-
brigðiskerfinu
»Eins og málin standa
í dag er nauðsynlegt
að líta á allar mögulegar
leiðir sem hægt er að
fara til að spara í heil-
brigðiskerfinu.
Anna María Malmquist
Höfundur starfar sem iðjuþjálfi og
ráðgjafi í heilsu- og vinnuvernd ásamt
því að stunda mastersnám við við-
skiptadeildina á Bifröst í stjórnun
heilbrigðisþjónustu.
EINS og flestir vita
eru algengustu sjúk-
dómar í munnholi
tannskemmdir og
tannholdsbólgur.
Bólgum þessum og
skemmdum valda
bakteríur, sem fá að
vera óáreittar á tönn-
um og tannholdi, í
slímkenndu efni sem
nefnist tannsýkla.
Loftháðar bakteríur sem nærast
aðallega á kolvetnum, ofan tann-
holds, valda tannskemmdum á
meðan undir tannholdinu koma
loftfirrðar, próteinsundrandi bakt-
eríur af stað bólgum í tannholdinu
sjálfu.
Tannsýkla er nokkuð sem allir
þekkja og má lýsa sem því efni
(skán) sem myndast á tönnunum
og ekki er hægt að skola burtu
með vatni (Dawes et al. 1963).
Skán þessi er oft vel sjáanleg á
framflötum tanna, einkum ef hún
fær að vera óáreitt í meira en tvo
daga. Hún er að mestu leyti örver-
ur (bakteríur) eða um 70% hennar.
Önnur efni í tannsýklunni eru úr
munnvatni, t.d. eggjahvítuefni,
fjölsykrungar, dauðar frumur og
ýmis efni úr fæðunni, auk úrgangs-
efna frá sýklunum sjálfum.
Skán á fram- og bakflötum
tanna er tiltöluga auðvelt að fjar-
lægja með góðri tannburstun. Hið
stóra svæði á milli tannanna, þar
sem meira en helmingur tann-
holdsyfirborðsins liggur, er hins
vegar ekki mögulegt að þrífa með
venjulegum tannbursta. Þar kemur
tannþráðurinn til sögunnar. Með
honum er hægt að fjarlægja vel
alla sýklu, allt að 2 mm undir
tannholdi, ef ekki er
mikið beintap fyrir
hendi. Tannstönglar
eru vissulega einnig
góðir ef notaðir eru
rétt. Þeir hreinsa þó
ekki snertifleti tanna
á sama hátt og tann-
þráður gerir.
Blæðing við rétta
notkun tannþráðar er
sönnun þess að bólga
er til staðar. Bólgan
(og blæðingin) hverfur
þó fljótlega við áfram-
haldandi notkun og
ætti því alls ekki að gefast upp
þótt blæði. Hafa verður þó í huga
að harkaleg, röng notkun tann-
þráðar getur að sjálfsögðu valdið
blæðingu í heilbrigðu tannholdi
með því að særa það.
Rannsóknir sýna að heildarflat-
armál bólguyfirborðs hjá fólki með
tannholdsbólgur getur verið allt að
20 cm² (Hujoel et al. 2001). Sam-
bærilegt sýnilegt bólgusvæði ann-
ars staðar í líkamanum krefðist
tafarlausrar meðferðar. Ef ekki er
þrifið daglega á milli tanna er
öruggt að þar er bólga í tannhold-
inu, mismikil eftir einstaklingum.
Ef bólgan hefur ekki valdið bein-
tapi er yfirleitt hægt að snúa
ástandinu alveg við með góðri
tannhirðu (Löe et al. 1965; Thei-
lade et al. 1966). Hjá fólki með
miklar krónískar bólgur, þar sem
stoðbein umhverfis tennurnar er
tekið að eyðast (tannvegsbólgur),
dugar tannþráðurinn meira að
segja ekki og þá þarf að nota sér-
staka millitannabursta.
Margar loftfirrðar (aneróbískar)
bakteríur, sem eru aðalsökudólgar
í tannholds- og tannvegsbólgum,
geta einnig myndað rokgjörn
brennisteinssambönd úr próteinum
sem stöðugt finnast í munninum
(Tonzetich 1977) og þar með valdið
andremmu, mjög hvimleiðu
ástandi. Þetta, ásamt fúlnandi mat-
arleifum, er ástæðan fyrir vondri
lykt (og bragði) af tannþræði sem
notaður er eftir langt hlé.
Þótt klínískar rannsóknir hafi
ekki, með óyggjandi hætti, sýnt
ótvírætt samband á milli tannvegs-
bólgu og aukinnar tíðni hjarta-
sjúkdóma, sykursýki og fleiri krón-
ískra sjúkdóma er nær öruggt að
einhver tenging er þarna á milli.
Sannað er, að frá sýktu og
bólgnu tannholdi berast bakteríur
út í blóðbraut við tyggingu. Þessar
síendurteknu blóðsýkingar (bakte-
remíur) eru yfirleitt ekki hættu-
legar fólki með heilbrigt ónæm-
iskerfi, en geta valdið vandræðum
annars staðar í líkamanum hjá
þeim sem veikari eru fyrir. Þekkt
er nauðsyn þess að gefa sýklalyf
fyrir tannaðgerðir hjá fólki með
sögu um sýkingar í hjartaþeli/
lokum eða hjá þeim sem hafa feng-
ið gervihjartalokur.
Tannholdsbólgur eru stöðugt,
krónískt og oftast verkjalaust fyr-
irbæri sem gat áður fyrr varið í
áratugi án þess að vera greint hjá
heimilislækni eða tannlækni sem
vandamál. Í dag vitum við að heil-
brigðu, bólgulausu ástandi milli
tanna verður ekki við haldið nema
með notkun tannþráðar eða ann-
arra tækja sem fjarlægt geta tann-
sýklu með góðum hætti.
Sú staðreynd að stór hluti íbúa
heimsins er með ómeðhöndlaðar
tannholdsbólgur, sem ekki sjást og
ekki eru meðhöndlaðar, er hluti af
stærra heilsuvandamáli en pistli
þessum er ætlað að fjalla um. Hins
vegar er hægt að fullyrða að notk-
un tannþráðar (og annarra tann-
hirðutækja) er marktækt skref í
þá átt að viðhalda heilsu almenn-
ings.
Tannþráðurinn
og tannholdsbólgur
Gunnlaugur J.
Rósarsson fjallar
um tannhirðu
»Notkun tannþráðar
(og annarra tann-
hirðutækja) er mark-
tækt skref í þá átt að
viðhalda heilsu almenn-
ings.
Gunnlaugur Rósarsson
Höfundur er tannholdssérfræðingur.
, ,