Morgunblaðið - 04.07.2009, Blaðsíða 30

30 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. JÚLÍ 2009
NOKKRAR um-
ræður hafa spunnist
um tillögu sjálfstæð-
ismanna um að skatt-
leggja innborganir til
lífeyrissjóða, í stað
þess að skattleggja
greiddan lífeyri. Hafa
sumir talið að tillagan
komi úr smiðju gull-
gerðarmanna (alkem-
ista) þar sem búin séu
til verðmæti úr engu og tillagan
eða öllu heldur framsetning henn-
ar ber nokkurn keim af þeim
hugsunarhætti. Einn flutnings-
manna tillögunnar, Tryggvi Þór
Herbertsson, hefur kallað gagn-
rýnendur úrtölumenn. Vert er að
fara um þessa tillögu nokkrum
orðum.
Skattlagning lífeyrissparn-
aðar
Lífeyrissparnaður er skatt-
lagður með ýmsum hætti í heim-
inum, en almennt er viðurkennt að
tvær aðferðir séu hagkvæmastar
að þessu leyti og hafa þær verið
kallaðar EET og TEE (E=ex-
empt, T=taxed). Sú fyrri er notuð
hér á landi og byggist á því að
undanþiggja iðgjöld og fjármagns-
tekjur, en skattleggja útborganir.
Hin seinni byggist á því að skatt-
leggja iðgjöld, en undanskilja fjár-
magnstekjur og útborganir. Að-
ferðirnar eru það sem kallað er
hlutlausar, þ.e. þær gera ekki upp
á milli neyslu nú og í framtíðinni.
Aðrar skattlagningaraðferðir eru
yfirleitt taldar letja til sparnaðar,
þ.e. gera neyslu nú hagkvæmari
en neyslu í framtíðinni. Af þessu
leiðir að einu gildir hvort skattur
er tekinn við inngreiðslu eða út-
greiðslu, niðurstaðan er sú sama,
enda miðað við að greiðsla og
skatthlutföll séu óbreytt.
Hagkvæmni skattfrestunar
Hagkvæmni skattfrestunar felst
ekki í ávöxtun á skatthluta ið-
gjaldsins heldur í jöfnunaráhrifum
skattkerfisins. Flest skattkerfi
hafa innibyggð jöfnunaráhrif
þannig að virkt skatthlutfall er
lægra eftir því sem tekjur lækka.
Í íslenska skattkerfinu er það per-
sónuafslátturinn. Yfirleitt eru líf-
eyristekjur talsvert lægri en
launatekjur og því
hagkvæmara að
greiða skattinn af út-
borgun úr kerfinu
fremur en inngreiðslu.
Fyrir meðalmanninn á
Íslandi í dag (með
350.000 á mánuði) þá
myndi skatthlutfallið
lækka um ríflega 5%
mv. að lífeyristekjur
næðu 70% af launa-
tekjum. Þá minnkar
eftirágreiðsla einnig
svokallaða stjórn-
málaáhættu (policy risk), þ.e. að
skattareglum eða samspili lífeyr-
issjóða og almannatrygginga sé
breytt eftir á. Sagan sýnir að þessi
áhætta er nokkur (tillaga sjálf-
stæðismanna er reyndar ágæt
áminning í því efni).
Er verið að tala um skattlagn-
ingu á inngreiðslur?
Tillögur sjálfstæðismanna hafa
ekki verið útfærðar nákvæmlega,
en af umræðunni má álykta að í
raun sé ekki verið að tala um að
skattleggja innborganir. Ef krón-
unum á ekki að fækka í umslagi
launamanns er fremur verið að
skattleggja væntalega útgreiðslu
(sem getur verið meira en 40 árum
seinna). Þetta gerir tillöguna sér-
staka. Ef þetta er rétt skilið þá er
virk skattprósenta á iðgjaldið
24,8% sem þýðir að skattar aukast
á þeim sem eru með 387 þús kr.
laun og lægri en minnka á þeim
sem eru með hærri tekjur. Varla
er hugmyndin að breyta skattlagn-
ingu tekjuhærri hópunum í vil?
Raunar væri auðveldara að út-
færa tillöguna þannig að iðgjaldið
væri skattlagt og lækkað í 2,5% og
mótframlagið væri lækkað í 5%,
en tryggingagjald þess í stað
hækkað um 3%. Slík breyting sýn-
ir betur hvað verið er að leggja til
og gæfi ríkissjóði svipaðar tekjur.
Íslenska kerfið er trygg-
ingakerfi
Almenna lífeyrissjóðakerfið á Ís-
landi er að mestu leyti trygg-
ingakerfi. Einstaklingar ávinna sér
rétt til tryggingabóta úr kerfinu
en ekki inneign. Í slíku kerfi safn-
ar hver einstaklingur fyrir sínum
lífeyri „að meðaltali“ – en mikill
munur getur þó verið á inn- og út-
borgunum. Þannig standa þeir
sem eru skammlífir undir hluta af
lífeyri þeirra sem eru langlífir,
þeir sem ekki verða öryrkjar und-
ir lífeyri öryrkja o.s.frv. Þetta ger-
ir það að verkum að kerfi með
skattlagningu inngreiðslna er
ósanngjarnt. Sanngjarnara er að
leggja skattinn á þann sem hefur
tekjurnar en þann sem borgar ið-
gjaldið.
Samspil lífeyrissjóða og al-
mannatryggingakerfis
Einn mesti ljóður á lífeyriskerf-
inu á Íslandi í dag er flókið sam-
spil milli lífeyrissjóða og almanna-
trygginga. Þrátt fyrir þrálát loforð
stjórnvalda um að taka á þessu
erfiða máli og einfalda kerfið þá er
ólíklegt að úr rætist í bráð. Þetta
þýðir að tekjur frá lífeyrissjóði
hafa áhrif á bætur almannatrygg-
inga. Ef tekin væri upp skattlagn-
ing á innborgunum þá myndu líf-
eyrisþegar framtíðarinnar verða
með blöndu af skattlögðum og
óskattlögðum lífeyri. Þetta hlutfall
yrði einstaklingsbundið. Til að ná
jafnræði gangvart almannatrygg-
ingakerfinu þyrftu að vera reglur
bæði um skattlagðan og óskatt-
lagðan lífeyri. Ekki veit ég hvort á
núverandi flækjustig er bætandi
en þessi breyting mun auka það til
mikilla muna.
Ekki góð tillaga
Eins og ég hef rakið hér að
framan eru margir gallar við
þessa tillögu og þeir eru ekki allir
tæknilegs eðlis. Þá er í raun eng-
inn stór munur á skattahækkun
með þessari aðferð og öðrum
skattahækkunum. Áhrifin eru
svipuð. Jafnframt verður að teljast
ólíklegt að skattahækkun sem
væntanlega leiðir til lækkunar á
þjóðhagslegum sparnaði, og þar
með fjárfestingum, örvi hagvöxt
og flýti fyrir bata í íslensku efna-
hagslífi. Tillagan er því ekki góð
og viðfangsefni alkemíunnar eru
enn óleyst.
Af alkemistum
og úrtölumönnum
Eftir Kára Arnór
Kárason » Þá er í raun enginn
stór munur á skatta-
hækkun með þessari að-
ferð og öðrum skatta-
hækkunum. Áhrifin eru
svipuð.
Kári Arnór Kárason
Höfundur er hagfræðingur.
SAMGÖNGU-
RÁÐHERRA hefur
undanfarið fengið að
finna til tevatnsins,
ekki síst í fjölmiðlum
og hjá stjórnarand-
stæðingum. Tilefnið er
sígilt; framkvæmdir við
samgöngumannvirki.
Honum er borið á brýn
að forgangsraða ekki
rétt. Suðurlandsvegur
á að vera á undan
Vaðlaheiðargöngum. Það er rugl.
Vaðlaheiðargöng verða að komast í
framkvæmd hið fyrsta.
„Rökin“ sem færð eru fyrir því að
Suðurlandsvegur ætti að vera á und-
an Vaðlaheiðargöngum eru m.a. þau
að fleira fólk búi á suðvesturhorninu
og umferðin sé meiri þar en fyrir
norðan. Ef þessi rök ættu að ráða við
vegagerð á Íslandi væri lítið um að
vera á landsbyggðinni í vegabótum.
Finnst fólki virkilega að vegir úti á
landi megi vera holóttir og stórgrýttir
malarvegir bara af því að þar býr
færra fólk en á Suðvesturlandi? Ætti
landsbyggðarfólk þá ekki bara að
ferðast um á hestum? Og má fólk úti
á landi líka búa við það að verða veð-
urteppt marga sólarhringa á hverjum
vetri bara af því að þar býr færra
fólk?
En hvað ætli „þetta landsbyggð-
arfólk“ sé að gera? Heldur fólk á Suð-
vesturlandi að maturinn sé fram-
leiddur í búðunum? Landsbyggðin er
dreifbýl vegna þess að hún sér okkur
fyrir nauðþurftum; mjólk, kjöti,
grænmeti o.s.frv. Til þess þarf land-
rými. Og eðli málsins samkvæmt býr
færra fólk á slíkum svæðum en í þétt-
býli þjónustustarfanna. En skiln-
ingur fyrir því að fólk úti á landi vilji
gjarnan búa við svipuð lífsgæði og ör-
yggi og fólkið á þéttbýlli svæðunum
er ótrúlega takmarkaður, a.m.k. ef
marka má umræðu í fjölmiðlum um
Suðurlandsveg og Vaðlaheiðargöng.
Þingeyingar búa til dæmis við það að
eina almennilega samgönguæðin milli
Þingeyjarsýslu og Akureyrar er um
Víkurskarð sem er hlykkjóttur fjall-
vegur. Raunar er til önnur leið, nefnd
Dalsmynni og liggur gegnum
Fnjóskadal, en sú leið er iðulega lok-
uð vegna snjóflóðahættu þegar færð
spillist í Víkurskarði. Og þegar það
gerist er engin leið fyrir þúsundir
Þingeyinga að fara til Akureyrar. Þá
geta góð ráð verið dýr.
Á Akureyri er hitt að-
alsjúkrahúsið á Íslandi.
Þar er t.d. eina fæðing-
ardeildin fyrir Þing-
eyinga vegna þess að
þingeyskar konur mega
ekki lengur fæða börnin
sín á Húsavík. Svipað og
hafnfirskar mæður geta
ekki lengur fætt á Sól-
vangi heldur verða að
gera það á Landspít-
alanum. Eini munurinn
er kannski sá að það er
ekki um neinn fjallveg að fara milli
Hafnarfjarðar og Reykjavíkur sem
verður ófær nokkrum sinnum á
hverjum vetri og þar fyrir utan þung-
fær og hundleiðinlegur yfirferðar
margoft. En fyrir þá sem vilja fara
milli Suðurlands og Reykjavíkur er
varaleið um Þrengslin. Varaleið Þing-
eyinga, já og Austfirðinga einnig, er
engin þegar svo ber undir að Vík-
urskarð verður ófært. Meira að segja
Reykvíkingur kæmist ekki um ófært
Víkurskarðið þótt hann nauðsynlega
þyrfti! Samgöngubætur á Íslandi
snúast nefnilega um fleira en að koma
sem flestum bílum á sem skemmstum
tíma austur í Grímsnes. Það tilkynn-
ist Íslendingum hér með. Vaðlaheið-
argöng eru lífsnauðsynleg samgöngu-
bót fyrir hátt í 2.000 bíla á dag. Það
þykir allnokkur fjöldi. Meira að segja
hér á Íslandi!
Samgönguráðherra má ekki láta
undan tækifærismennsku stjórnmál-
anna. Hann verður að geta staðið á
sínu. Hér hafa verið rakin nokkur
helstu rökin fyrir því að Vaðlaheið-
argöng verða að vera næst á dagskrá
í gerð mikilvægustu samgöngu-
mannvirkja á Íslandi og frá því má
ekki hvika. Áfram með smjörið,
Kristján Möller!
Vaðlaheiðar-
göng strax
Eftir Jóhann Guðna
Reynisson
Jóhann Guðni
Reynisson
» Samgöngubætur á
Íslandi snúast um
fleira en að koma sem
flestum bílum á sem
skemmstum tíma austur
í Grímsnes.
Höfundur var sveitarstjóri Þingeyj-
arsveitar 2002-2006 og átti um tíma
sæti í stjórn Greiðrar leiðar ehf. sem
vinnur að undirbúningi Vaðlaheið-
arganga.
NÚVERANDI rík-
isstjórn hélt sinn
fyrsta blaðamanna-
fund í Háskólanum á
Akureyri. Þessi at-
burður markaði
ákveðin tímamót þar
sem þetta var í fyrsta
skipti sem ríkisstjórn
hér á landi hélt fund
utan Reykjavíkur.
Hér var ákveðinn
sáttatónn sleginn, ríkisstjórnin gaf
til kynna að hún væri stjórn allra
landsmanna án tillits til búsetu
þeirra. En þessi ríkisstjórn fékk
fleiri verkefni frá fyrri rík-
isstjórnum en að ná sáttum innan-
lands. Í kjölfar efnahagshrunsins
sl. haust hafði orðstír þjóðarinnar
á alþjóðavettvangi orðið fyrir
miklu áfalli og ná þurfti sáttum
við nágrannaþjóðir okkar.
Vegna afglapa fyrri ríkisstjórna
í efnahagsstjórnun og afbrota auð-
ugra fjárglæframanna blasti við
þjóðargjaldþrot. Í október sl. var
Ísland á mörkum þess að missa
efnahagslegt og stjórnmálalegt
sjálfstæði. Lands-
bankinn, sameign
þjóðarinnar frá stofn-
un árið 1886, sem
fyrir aðeins sex árum
síðan hafði verið seld-
ur Samson-hópnum
fyrir 11 milljarða
króna, skuldaði 3.000
milljarða króna þegar
hann fór í þrot í októ-
ber 2008.
Sjálfstæði þjóðar
öðlast fyrst merkingu
í samskiptum við aðr-
ar þjóðir. Með milliríkjasamn-
ingum skilgreina þjóðríki sjálf-
stæði sitt gagnvart öðrum ríkjum
og takast á hendur gagnkvæmar
skuldbindingar. Ríkisstjórnir geta
ekki valið að eigin geðþótta hve-
nær þær fara eftir alþjóðlegum
samningum og hvenær ekki. Þetta
er kjarni málsins í deilunum um
Icesave samningana. Á grundvelli
EES-samningsins hefur Alþingi
innleitt tilskipun sem felur það
m.a. í sér að Tryggingasjóður inn-
stæðueiganda og fjárfesta ábyrg-
ist lágmarks innstæðutryggingar
við innstæðueigendur á netreikn-
ingum Landsbankans í Hollandi
og Bretlandi, svokallaða Icesave-
reikninga.
Samningarnir við bresk og hol-
lensk stjórnvöld um uppgjör
vegna Icesave-reikninganna veita
Íslendingum mikilvægt skjól frá
greiðslum í sjö ár en á þessum
tíma gefst ráðrúm fyrir okkur sem
þjóð að vinna okkur út úr þeirri
efnahagskreppu sem fyrri rík-
isstjórn stýrði okkur út í. Þetta
skjól er lykilatriði í þeim samn-
ingum sem nú liggja fyrir og það
er einkum af þremur ástæðum. Í
fyrsta lagi er ekki nokkur leið fyr-
ir ríkissjóð að greiða krónu vegna
þessa máls á næstu árum. Ef svo
yrði þyrfti að ráðast í enn meiri
niðurskurð en ella á því velferðar-
og menntakerfi sem Íslendingar
hafa byggt upp áratugum saman.
Einnig gefst okkur meiri tími til
að fá sem mest út úr eignum
Landsbankans. Í öðru lagi má
nefna að nauðsynlegt er að sú
fjármála- og bankakreppa sem nú
ríður yfir heiminn stöðvist. Skiln-
ingur á erfiðri stöðu Íslands er
minni á meðan aðrar þjóðir glíma
við feiknaleg vandamál krepp-
unnar. Staða Bretlands er upplýs-
andi í þessu sambandi. Tölur
OECD gera ráð fyrir að skulda-
staða ríkissjóðs Bretlands verði
90% af VLF strax á næsta ári og
þrátt fyrir að stórauknum fjár-
munum verði varið til að lífga við
breskt fjármálakerfi er ekki sýnt
að það dugi. Miðað við þessar töl-
ur er ljóst að ef efnahagsáætlun
íslenskra stjórnvalda gengur eftir
þá mun skuldastaða breska rík-
issjóðsins verða enn verri en þess
íslenska árið 2014. Samúð annarra
þjóða með okkur verður því vart
mikil ef Alþingi hafnar þeim
samningum sem liggja fyrir vegna
þess að staða annarra versnar
hratt. Í þriðja lagi er mikilvægt að
fá tíma til að gera upp þau ósköp
sem áttu sér stað í október síðast-
liðnum. Bresk stjórnvöld hafa ekki
viljað viðurkenna opinberlega að
það var rangt að beita frystingu á
eignum Landsbankans á grund-
velli hryðjuverkalaga. Til þess að
svo gerist þurfa ný stjórnvöld að
komast til valda í Bretlandi. Að
sjö árum liðnum má jafnvel vænta
þess að bresk stjórnvöld skoði
jafn harkalega aðgerð og fryst-
ingin var af meiri sanngirni og
það gæti stutt stöðu Íslands til að
gera upp þessa skuld.
Ef vel tekst til með endurreisn
íslensks efnahagskerfis á næstu
árum verður ríkissjóður aflögufær
að greiða upp eftirstöðvar Ice-
save- skuldanna. Við þessa end-
urreisn munu útflutningsgreinar
s.s. sjávarútvegur, endurnýj-
anlegir orkugjafar, ferðaþjónusta
og tæknigreinar gegna lykilhlut-
verki.
Samhliða endurreisnarstarfinu
þarf svo að koma lögum yfir þá
fjárglæframenn sem ábyrgð bera
á Icesave-svindlinu og þeim þungu
byrðum sem það leggur á íslensk-
an almenning. Fyrr en réttlætinu
verður fullnægt næst hvorki sátt í
okkar samfélagi né við okkar ná-
grannaþjóðir.
Endurreisn og Icesave
Eftir Þorstein
Gunnarsson » Samningarnir við
bresk og hollensk
stjórnvöld um uppgjör
vegna Icesave-reikning-
anna veita Íslendingum
mikilvægt skjól frá
greiðslum í sjö ár.
Þorsteinn Gunnarsson
Höfundur var rektor Háskólans á Ak-
ureyri 1994-2009.