SunnudagsMogginn - 17.01.2010, Blaðsíða 16

16 17. janúar 2010
B
estu hamingjuóskir í tilefni af
40 ára afmæli lýðveldisins,“
hljómaði hamingjuóskaskeyti,
sem barst austurþýska sendi-
ráðinu í Reykjavík 6. október 1989.
„Áfram til sigurs undir hinum rauða fána
verkalýðsins. Í nafni kommúnistaflokks-
ins „5. maí“.“ Undir skeytinu voru þrjár
undirskriftir, sem hringdu engum bjöll-
um í sendiráðinu.
Einn … fann ég í símaskránni
Skeytið var greinilega tilefni heilabrota. Í
útjaðri Evrópu situr Klaus Bredow, aust-
urþýskur sendifulltrúi í Reykjavík, og
skrifar minnisblað í tilefni af því: „Slíkur
flokkur hefur aldrei komið opinberlega
fram á Íslandi. Hér gæti þó verið um að
ræða hóp af herstöðvarandstæðingum
vegna þess að símskeytið var sent í Kefla-
vík. Einn af þeim, sem skrifuðu undir,
fann ég í símaskránni í litlum nágranna-
bæ Keflavíkur.“ Bredow tekur skeytið al-
varlega, en tímasetningin gefur þó tilefni
til annars.
Á þessum tíma er ekki beinlínis hægt
að segja að nýjar kommúnistahreyfingar
hafi sprottið upp eins og gorkúlur. Aust-
urblokkin er að liðast í sundur. Sama dag
og skeytið berst fara fram hátíðarhöld í
Austur-Berlín. „Lífið refsar þeim sem
kemur of seint,“ sagði Míkhaíl Gorbat-
sjov Sovétleiðtogi, sem var meðal gesta,
við Erich Honecker, leiðtoga Austur-
Þýskalands. Mánuði síðar féll Berl-
ínarmúrinn.
Heillaóskaskeytið frá 6. október er
meðal þeirra skjala sem Kjartan Ólafsson,
fyrrverandi ritstjóri Þjóðviljans og þing-
maður Alþýðubandalagsins, sótti í
skjalasöfn í Þýskalandi og afhenti Þjóð-
skjalasafni Íslands. Aðgangur var veittur
að þeim um áramót en til þess að fá að
skoða þau þarf að undirrita trúnaðar-
yfirlýsingu í samræmi við ákvæði þýskra
persónuverndarlaga um að virða friðhelgi
einstaklinga sem kunna að koma þar fyr-
ir.
Í þessum skjölum kemur fátt nýtt
fram, engar rjúkandi byssur á víð og
dreif. Þau samskipti, sem þar koma fram,
hafa verið rakin í skrifum sagnfræðinga á
borð við Val Ingimundarson. Skjölin eru
hins vegar forvitnileg lesning. Þar má
finna glefsur úr fortíðinni, lýsingu á sam-
skiptum af ólíkum toga. Sú áhersla, sem
Austur-Þjóðverjar lögðu á að mynda
tengsl og efla við vestræn ríki, kemur
greinilega fram.
Innræting á Eystrasaltsvikum
Drjúgur hluti skjalanna snýst um hinar
svokölluðu Eystrasaltsvikur, sem haldnar
voru árlega á sjötta og sjöunda áratug 20.
aldar. Tilgangur þeirra var að treysta
hugmyndafræðilega undirstöðu – svo
notað sé orðfæri skjalanna – gesta frá
ríkjum, sem liggja að Eystrasaltinu auk
Íslands og Noregs. Í skjölunum er langur
listi yfir þau atriði sem hamra þarf á við
gestina. Í grundvallaratriðum breytist
hann lítið í áranna rás.
Fjöldi Íslendinga úr ýmsum flokkum
sótti þessar vikur. Iðulega er greint frá
umræðum eða undirtektum sem ræður
fengu. Í þeim lýsingum er þáttur Íslend-
inganna rýr. Enda kemur fram í skjöl-
unum að á Íslandi vanti menn hug-
myndafræðilegan grunn. Úr þessu vilja
íslenskir forustumenn sósíalista bæta
með útgáfu á úrvali úr verkum Marx og
Engels á íslensku og fara fram mikil
bréfaskipti þar sem Íslendingarnir sækj-
ast eftir styrkjum til útgáfunnar.
Víða kemur fram hvað baráttan hefur
verið mikið basl. 935 dollara skuld Máls
og menningar tekur ótrúlega orku aust-
urþýskra skriffinna. Engin leið er að fá
skuldina greidda. Á æðstu stöðum í aust-
urþýska stjórnkerfinu er rætt um það
hvernig koma megi í veg fyrir að aust-
urþýska fyrirtækið, sem forlagið skuldar
peningana, leiti til dómstóla. Á endanum
er ákveðið að gefa hana eftir.
Ósk Einars Olgeirssonar, formanns
Sameiningarflokks alþýðu – Sósíal-
Undir hinum
rauða fána
Míkhaíl Gorbatsjov og Erich Honecker heilsast innilega á fundi Varsjárbandalagsríkja 1987.
Tveimur árum síðar var Gorbatsjov ekki tilbúinn að hjálpa Honecker að halda völdum.
Þrír kassar af ljósritum af skjölum, sem Kjartan
Ólafsson sótti til Berlínar, liggja nú á Þjóðskjala-
safninu og eru almenningi aðgengilegir. Í skjöl-
unum kemur ekki fram nýr sannleikur en þau
gefa innsýn í samskipti íslenskra vinstrimanna
við ráðamenn í Austur-Þýskalandi á liðinni öld.
Karl Blöndal kbl@mbl.is
Einar Olgeirsson, leiðtogi Sósíalistaflokksins, kemur til Austur-Berlínar í janúar 1963 á
flokksþing austur-þýska kommúnistaflokksins, SED. Gerhard Grüneberg úr miðstjórn
flokksins tekur á móti honum á Schönefeld-flugvelli.
Í einu skjalinu kemur fram að
tekjur af áskriftum og lausasölu
dugi ekki fyrir kostnaði við útgáfu
Þjóðviljans og þess vegna hafi verið
gripið til þess að halda happdrætti.
Í verðlaun var ferð til Eystrasaltsins
í boði Austur-Þjóðverja. Meðal
skjalanna eru ekki gögn um upphaf
málsins, en 1975 eru Austur-
Þjóðverjar látnir vita að árið áður
hafi vinningurinn komið á óseldan
miða og því ekki gengið út. Því
hafi verið brugðið á það ráð að
bjóða ferðina aftur og vonandi
komi það ekki að sök. Nú gengur
vinningurinn út, en vinningshafinn
ákveður að gefa hann Þjóðvilj-
anum. Í kjölfarið kemur fyrirspurn
frá Svavari Gestssyni, sem þá var
ritstjóri blaðsins, um það hvort
einn af dyggustu starfsmönnum
blaðsins og kona hans megi ekki
nýta sér vinninginn.
Happdrætti
Þjóðviljans
Svavar Gestsson á fundi 1980.