SunnudagsMogginn - 17.01.2010, Blaðsíða 26

26 17. janúar 2010
Þ
að hefur vakið athygli mína í
samskiptum, sem ég hef átt við
erlenda blaðamenn síðustu daga
hvað jafnvel þeir, sem lengi hafa
fylgzt með íslenzkum málum eru illa upp-
lýstir um Icesave-málið og grundvall-
aratriði þess. Þannig kynntist ég því, að
bæði gamalreyndur danskur ritstjóri og
ungur norskur blaðamaður voru þeirrar
trúar, að Ísland (og þar með væntanlega
Noregur) hefði með upptöku tilskipunar
ESB um Tryggingasjóð innistæðueigenda
tekið á sig ábyrgð á því að nægilegt fé væri
í þeim sjóði til að tryggja innistæður upp
að ákveðinni upphæð. Og að í því væri al-
þjóðleg skuldbinding íslenzka ríkisins
fólgin.
Á mbl.is í fyrradag var haft eftir Rein-
feldt, forsætisráðherra Svíþjóðar, að
Norðurlöndin vilji að Ísland standi við al-
þjóðlegar skuldbindingar sínar. Auðvitað
gerir Ísland það. En um hvað er Reinfeldt
að tala? Telur sænski forsætisráðherrann
að í regluverki ESB sé fólgin slík skuld-
binding? Hann er illa upplýstur ef svo er
og ætti þá að tala við ráðgjafa í sínum eigin
seðlabanka.
Nú kann þessi misskilningur að vera
skiljanlegur þar sem skiptar skoðanir voru
hér heima fyrir í upphafi um eðli þessa
máls. En þegar hér er komið sögu verður
að telja, að víðtæk samstaða sé um, að
skilningur þeirra Lárusar Blöndals, hrl. og
Stefáns Más Stefánssonar, prófessors á
þessari tilskipun sé réttur. Þeir hafa fjallað
um málið hér í Morgunblaðinu í fjölmörg-
um og athyglisverðum greinum og eiga
mestan heiður af því að hafa mótað þann
lagagrundvöll, sem við Íslendingar hljót-
um að byggja afstöðu okkar á. Sjónarmið
þeirra fá nú stuðning úr mörgum áttum og
engin rökstudd andmæli hafa komið fram
um þetta grundvallaratriði hvorki frá
Bretum né öðrum. Martin Wolf, einn
helzti fjármálasérfræðingur Financial
Times um langt árabil segir í blaði sínu í
fyrradag, að því fari fjarri, að slík greiðslu-
skylda Íslendinga blasi við. Og nú er svo
komið að í umræðum hér heldur enginn
öðru fram, hvorki ráðherrar, þingmenn
stjórnarflokka né aðrir.
Kannski er ekki við því að búast, að út-
lendingar átti sig á þessu. Síðustu daga
hefur verið hér blaðamaður frá einu
áhrifamesta dagblaði í Evrópu, El País,
sem gefið er út á Spáni og nýtur sérstakrar
virðingar um allan heim. Á þriðjudags-
kvöld sagði hann mér, að hann hefði
komið að lokuðum dyrum, þegar hann
óskaði eftir samtali við íslenzkan ráð-
herra. Vonandi hefur sú afstaða
breytzt. En blaðamönnum þessa
merka blaðs koma slík viðbrögð
á óvart. Þeir eru vanari því, að
ráðamenn í Evrópulöndum sækist eftir
samtölum við þá. Þeir íslenzkir almanna-
tenglar, eins og Jón Hákon Magnússon hjá
KOM o.fl., sem hafa gagnrýnt skort á
kynningu á sjónarmiðum Íslands í öðrum
löndum hafa augljóslega rétt fyrir sér. En
þótt mikill tími hafi farið til spillis og tjón-
ið mikið af þeim sökum er enn ekki of
seint að hefjast handa til þess að rétta mál-
stað okkar af í augum annarra þjóða.
Það er grundvallaratriði, að með upp-
töku tilskipunar um Tryggingarsjóð inni-
stæðueigenda var ekki lögfest ríkisábyrgð
á greiðslum úr þeim sjóði. En þá má
spyrja: úr því að svo var ekki, hvers vegna
ætti íslenzka ríkið þá að borga eina krónu
vegna innistæðna á innlánsreikningum
Landsbankans í Bretlandi og Hollandi?
Rökin fyrir því að við, sem þjóð, eigum
að taka á okkur einhverjar skuldbindingar
vegna þeirra innistæðna eru tvíþætt. Ann-
ars vegar má sýna fram á það með gildum
rökum, að eftirlit stjórnvalda á Íslandi
með starfsemi bankanna hafi brugðizt. Og
hins vegar er augljóst, að við höfum hag af
því, að leysa ágreiningsmál við aðrar þjóð-
ir í sátt og samlyndi. Þetta eru pólitísk rök
enda málið pólitískt.
Á hinn bóginn fer heldur ekki á milli
mála, að eftirlitskerfi með fjármálafyr-
irtækjum bæði í Bretlandi og Hollandi
brugðust og þar á meðal í samskiptum
þeirra við íslenzku bankana. Fjármálaeft-
irlitið í Bretlandi hefur frá því haustið
2008 legið undir harðri gagnrýni almennt
og miklar umræður þar í landi um starf-
semi þess. Bretar hafa brugðizt við banka-
kreppunni á athyglisverðan hátt. Hin svo-
nefnda Turner-skýrsla, sem út kom í marz
á sl. ári og umræðuskjöl henni tengd segja
mikla sögu.
Í ljósi þess, að eftirlit stjórnvalda í lönd-
unum þremur brást er sanngjarnt að
ábyrgðinni verði skipt á milli ríkjanna
þriggja. En það er af og frá, að Íslendingar
eigi að greiða 2,2 milljónir á mann en Bret-
ar og Hollendingar 9000 krónur á mann
eins og Ann Pettifor og Jeremy Smith
bentu á í Financial Times hinn 7. janúar sl.
að gera ætti samkvæmt þeim samningum,
sem núverandi ríkisstjórn hefur gert. Jón
Daníelsson, hagfræðingur sagði í Morg-
unblaðinu í gær, að þessar tölur væru um
1,5 milljónir á hvern Íslending en tæpar
6000 krónur á hvern Breta.
Að undanförnu hafa staðið yfir við-
ræður milli stjórnarflokka og stjórnarand-
stöðuflokka um samstöðu í Icesave-
málinu. Slík samstaða væri að sjálfsögðu af
hinu góða. En hún getur ekki byggzt á því,
að stjórnarandstöðuflokkarnir samþykki
að taka þátt í viðræðum við aðrar þjóðir á
forsendum þeirra samninga, sem rík-
isstjórnin hefur gert.
Jóhanna Sigurðardóttir, forsætisráð-
herra, sagði í samtali við RÚV í gærmorg-
un, að skynsamlegra væri að leysa Ice-
save-málið án þjóðaratkvæðagreiðslu og
færði þau rök fyrir þeirri skoðun, að yrðu
lögin felld í slíkri atkvæðagreiðslu mundi
samningsstaðan við Breta og Hollendinga
versna. Hvers konar vitleysa er þetta?
Auðvitað styrkir það stöðu stjórnvalda á
Íslandi, ef þjóðarviljinn liggur afdrátt-
arlaust fyrir. Og hvernig stendur á því að
Samfylkingin bregst illa við í hvert sinn,
sem lagt er til að stór mál verði lögð undir
þjóðaratkvæði?
Sanngirni-ekki afarkosti
Af innlendum
vettvangi…
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
É
g er að fara til Malinovskíjs ... hvort ég fer sem
gestur eða fangi veit ég ekki ennþá.“
Þetta eru síðustu ummælin sem höfð eru eft-
ir sænska mannvininum Raoul Wallenberg sem
hvarf eins og jörðin hefði gleypt hann á þessum degi fyr-
ir 65 árum.
Wallenberg kom sér upp bækistöð í Búdapest í Ung-
verjalandi árið 1944 í því skyni að forða gyðingum undan
oki Helfararinnar. Almennt er álitið að hann hafi bjargað
tugum þúsunda frá bráðum bana í fangabúðum nasista.
Malinovskíj þessi, sem Wallenberg nefndi, var mar-
skálkur í sovéska hernum í Debrecen sem vildi finna
Svíann vegna gruns um að hann væri að njósna fyrir
Bandaríkin. Seinna var talið að Vilmos nokkur Böhm,
ungverskur stjórnmálamaður sem síðar varð sendiherra
í Svíþjóð, hefði vakið athygli Jósefs Stalíns á því að
öruggast væri að hneppa Wallenberg í fjötra.
Fáum sögum fer af ferðum Wallenbergs eftir að hann
hvarf í Debrecen. Þó er staðfest að hann var fluttur með
lest til Moskvu. Hugsanlega hefur Stalín haft í hyggju að
skipta á honum og sovéskum föngum síðar meir. Maður
að nafni Gustav Richter, sem starfaði sem ritari í þýska
sendiráðinu í Rúmeníu, kvaðst síðar hafa verið klefa-
félagi Wallenbergs í Lubyanka-fangelsinu. Hann bar
vitni um það í Svíþjóð árið 1955 að Wallenberg hafi verið
yfirheyrður einu sinni, í hálfa aðra klukkustund,
snemma í febrúar 1945. 1. mars sama ár hafði Richter
klefaskipti og sá Wallenberg aldrei eftir það.
Viku síðar tilkynnti ungverska útvarpið, þar sem
Sovétmenn höfðu tögl og hagldir, að Wallenberg og bíl-
stjóri hans hefðu verið myrtir á leið til Debrecen. Hann
hefði með öðrum orðum aldrei komist á fund Malinovs-
kíjs. Þessu trúðu sænsk stjórnvöld eins og nýju neti. All-
tént var boði Bandaríkjamanna um að hjálpa til við að
grennslast fyrir um Wallenberg í apríl 1945 hafnað.
Staffan Söderblom, sendiherra Svía í Sovétríkjunum, tók
málið heldur ekki upp á fundi með Stalín og Vyacheslav
Molotov, utanríkisráðherra, í júní 1946.
Ekkert spurðist til Wallenbergs í meira en áratug en í
febrúar 1957 birtu sovésk stjórnvöld skjal þess efnis að
Wallenberg hefði orðið bráðkvaddur í fangaklefa sínum
17. júlí 1947. Í skjalinu fer forstöðumaður Lubyanka-
fangelsisins fram á það við varnarmálaráðherra landsins
að fá að kryfja líkið til að finna banameinið.
Árið 1989 var persónulegum munum Wallenbergs
skilað til fjölskyldu hans, þar á meðal vegabréfi hans og
sígarettuhylki. Sovétmenn rákust víst á munina þegar
þeir voru að taka til í geymslum sínum.
Árið 1991 fyrirskipuðu stjórnvöld í Rússlandi rann-
sókn á afdrifum Wallenbergs. Niðurstaða hennar var sú
að hann hefði verið tekinn af lífi í Lubyanka-fangelsinu
árið 1947. Hvorki kom fram hvers vegna hann var líflát-
inn né hvers vegna yfirvöld í Sovétríkjunum lugu til um
tildrög dauða hans. Almennt er álitið að þessi skýring sé
rétt. Það breytir ekki því að fjölmörg vitni töldu sig hafa
rekist á Wallenberg í sovéskum fangelsum allar götur
fram til ársins 1987. Það er óstaðfest.
Móðir Wallenbergs og stjúpfaðir sviptu sig bæði lífi ár-
ið 1979, buguð af óvissunni um afdrif sonar síns.
orri@mbl.is
Wallenberg
hverfur
sporlaust
Á þessum degi
17. janúar 1945
Sænski mannvinurinn Raoul Wallenberg var aðeins 34 ára þegar
hann er talinn hafa látist í Sovétríkjunum árið 1947.
Vilmos Böhm Rodion Malinovskíj Jósef Stalín
Það breytir ekki
því að fjölmörg
vitni töldu sig
hafa rekist á Wallen-
berg í sovéskum fang-
elsum allar götur fram
til ársins 1987.