SunnudagsMogginn - 14.11.2010, Side 36

36 14. nóvember 2010
Hrunadans og horfið fé
Styrmir Gunnarsson
Það er einmitt höfuðkostur
beggja bóka Styrmis um
Hrunið, að þær vekja
lesandann til umhugsunar og
krefja hann sjálfan ábyrgrar
afstöðu og svara. Um margt
hlýtur hann að fallast á sjónarmið höfundar,
annað ekki eins og gengur. Umfram allt er
Hrunadansinn fyrirtaks innleiðing í hið
tröllaukna viðfangsefni þjóðarinnar um það
hvað í ósköpunum gerðist og hvernig megi
reyna að afstýra því að slíkt gerist nokkru
sinni aftur. Hrunadansinn hlýtur að vera
sumarreyfarinn í ár.
Andrés Magnússon
Teflt fyrir augað
Óttar M. Norðfjörð (Sögur)
Skipta má skákbókum í tvo
flokka, annars vegar
fræðilegar bækur fyrir
keppnisskákmenn og hins
vegar almennar bækur fyrir
áhugafólk um skák. Teflt fyrir
augað fellur í síðari flokkinn, stórfróðleg og
lipurlega skrifuð bók um mann sem ekki var
stórmeistari, en gat sér orð fyrir litríkan og
sókndjarfan skákstíl.
Pétur Blöndal
Boðskort í þjóðarveislu
Bjarni Bjarnason (Uppheimar)
Því miður skilur þjóðarveisla
Bjarna eftir hjá lesanda enn
meiri ringulreið en fyrir var og
kannski tilfinningu fáránleika.
Að sönnu eru ýmis málefni
tekin til umræðu en ég get ekki
að því gert að mér finnst fljótaskrift vera á
þessu verki. Hvorki er nægilega vandað til
hugsunar né málfars.
Skafti Þ. Halldórsson
Eyjafjallajökull Stórbrotin náttúra
ArI TraustI Guðmundsson og Ragnar Th.
Sigurðsson (Uppheimar)
Það er náttúrlega mikil
klisja að segja að mynd
segi meira en þúsund
orð þegar lýsa á
ljósmynd. En í sumum
tilvikum á það bara nokkuð vel við. Þetta er
eitt af þeim tilvikum. Fyrir þá sem ekki
lögðu leið sína austur og skelltu sér í langar
bílabiðraðir (ofanritaður hélt sig á
malbikinu) til að sjá þessar náttúruhamfarir
með eigin augum er bókin nauðsynleg
lesning, því hún sýnir fjölda hliða eldgossins
sem setti allt á annan endann í heiminum
fyrir skemmstu.
Matthías Árni Ingimarsson
Bútasaumsteppi
Trine Bakke
Verkefnin eru fjölbreytt og
henta bæði byrjendum og
lengra komnum, ungum og
eldri. Útskýringar eru góðar og
teikningar og ljósmyndir góðar.
Allt sem til þarf er hægt að
kaupa í bútasaumbúðum hér og margt er
meira segja til nú þegar á mörgum heimilum.
Jóhanna Viborg
Trú – Mannfólkið
andspænis guði sínum
Ken Opprann (Opna)
Bók Oppranns um trúarbrögðin
er eigulegur gripur fyrir alla
áhugamenn um skapandi
ljósmyndun, auk hinna trúuðu,
en hér er heimurinn sýndur
eins og hann er, í öllum sínum
aðdáunarverða fjölbreytileika.
Einar Falur Ingólfsson
Hulduheimur Heiðarlands
Sigurður Harðarson (Andspyrna útgáfa)
Hvort sem lesandinn er
sammála málstað bókarinnar
eða ekki er því ekki að neita að
hún er vel skrifuð og ætti að
vekja alla til umhugsunar um
það hvernig við umgöngumst
náttúruna, um lífið og tilveruna
og tilgang okkar hér á jörðu. Þetta er falleg
og áhrifarík saga.
Ingveldur Geirsdóttir
Fíasól og litla ljónaránið
Kristín Helga Gunnarsdóttir og Halldór
Baldursson (Mál og menning)
Hér er sagt frá ferðalagi
Fíusólar með stórfjölskyldunni
til Kaupmannahafnar. Þar
lendir hópurinn í ýmiss konar
ævintýrum sem er
skemmtilega lýst að vanda
hjá Kristínu Helgu. Hún nær að lýsa vel
hugarheimi barnsins Fíusólar, og eins
viðbrögðum fullorðna fólksins og
unglinganna.
Um hæfileika Halldórs Baldvinssonar á
sviði teiknunar er næstum óþarft að fjölyrða.
En það skal samt gert. Myndirnar gefa bæði
sögunni og bókinni í heild mikið. Svo mikið
að það er erfitt að ímynda sér sögurnar um
Fíusól án þeirra.
Birta Björnsdóttir
Grallarar í gleðileit
Björk Bjarkadóttir (Mál og menning)
Grallarar í gleðileit eru þeir
Tolli og Toddi. Sá fyrrnefndi
er ungur drengur en sá
síðarnefndi kind. Ullin á
Todda virðist búa yfir sömu
eiginleikum og ferðataska Mary Poppins, þar
er hægt að geyma hvað sem er; tígrisdýr,
kökur og kodda til að mynda. Þeir Tolli og
Toddi leggja upp í leiðangur með það að
markmiði að gleðja mömmu sína, sem virðist
enga gleði hafa af félagsskap þeirra félaga en
hellir sér í húsverkin og tölvuhangs í staðinn.
Það hlýtur að teljast sorglegasti hluti
bókarinnar. Sem betur fer hafa þeir félagar
erindi sem erfiði. Sagan er skemmtileg og
falleg, en eilítið súrrealísk á köflum.
Myndskreytingar Bjarkar eru fallegar.
Þær eru í hlýjum og eilítið gamaldags litum
og bráðskemmtilegar. Hvort sem Tolli er
að máta gervieyru eða krassa á veggina
heima hjá sér er hann ætíð senuþjófurinn á
myndunum.
Birta Björnsdóttir
Var það bara svona?
Kristín R. Thorlacius og Erla Sigurðardóttir
(Uppheimar)
Undarlegt finnst mér að
bókarhöfundur velur að láta
aðalpersónurnar í sögunni
ekki heita neitt, bara strák
og stelpu. Tengingin við þær
tapast því. Það vantar
léttleika í frásögnina og þessi misskilningur
sem sagan snýst um er bara ekki nógu
sniðugur til þess að hún heilli. Bókin er líka
svolítið endasleppt, vantar bæði byrjun og
endi.
Vatnslitamyndir Erlu eru fínar, þær hafa
yfir sér gamaldags andrúmsloft og eiga vel
við söguna.
Ingveldur Geirsdóttir
Fróði sóði
David Roberts (Veröld)
Myndirnar eru aðalstyrkur
bókarinnar. Þær eru margar
hverjar mjög sniðugar og
segja meira en hinn afar
stutti texti bókarinnar, eins
og mynda er gjarnan siður. Myndirnar af
Fróða þegar hann veikist af sælgætisáti og
er með loðna tungu eftir að hafa verið að
sleikja heimilishundinn eru til dæmis
bráðsniðugar.
Bókin er ein margra fyrirmyndabóka þar
sem hegðun söguhetjunnar er hreint ekki
til eftirbreytni og lesendur eiga væntanlega
að hneykslast heima í stofu. Þá er hægt að
minna á Fróða sóða þegar afkomendurnir
freistast til að bora í nefið.
Birta Björnsdóttir
Illi kall
Gro Dahle og Svein Nyhus (Mál og menning)
Þetta er áhrifarík bók sem
lætur lesandann skynja vel
stöðuna sem Bogi og móðir
hans eru í. Því er vel lýst
hvernig Illi kall yfirtekur
föðurinn og hvernig
saklaus ótti Boga vex og meðvirkni
móðurinnar. Heimilið er í heljargreipum Illa
kalls og ógnin og óttinn eru áþreifanleg. Illi
kall er bók með tilgang, hún er áhrifarík og
afskaplega vel skrifuð en ég hefði viljað sjá
fallegri myndskreytingar, þó
umfjöllunarefnið sé óhugnanlegt þurfa
teikningarnar ekki að vera það líka til að
efnið komist til skila.
Ingveldur Geirsdóttir
Nytjabækur
Jólabækurnar
S
veppabókin – íslenskir
sveppir og sveppa-
fræði heitir bók eftir
náttúrufræðinginn
Helga Hallgrímsson sem
Skrudda gaf út fyrir stuttu.
Bókin er mikil að vöxtum, ríf-
lega sex hundruð síður í stóru
broti, gríðarlegt magn upplýs-
inga og grúi mynda – um 800
alls. Í bókinni er skýring á
sveppafræði almennt og síðan
yfirlit yfir þá sveppi sem finnast
á Íslandi, alls er um 700 teg-
undum lýst, en 1.000 tegunda
getið. Segja má að hún sé í senn
handbók fyrir áhugamenn um
sveppi og sveppatínslu, en líka
kennslubók í sveppafræðum.
Í ljósi þess hve verkið er mik-
ið að vöxtum kemur varla á
óvart að það liggi drjúg vinna
að baki bókarinnar, enda segist
Helgi hafa unnið að henni öðr-
um þræði í kringum tuttugu ár.
„Auðvitað hef ég líka gert
fleira,“ segir hann og kímir, „en
svo má líta til þess að að baki
þessu liggur hálfrar aldar vinna,
undirbúningur og grúsk.“
Helgi hefur skrifað sitthvað
um sveppi, auk annarra skrifa,
allt frá 1960, en þá var hann í
líffræðinámi og bauðst náms-
styrkur til framhaldsnáms í
Göttingen í Þýskalandi. „Það
var í gegnum Sigurð Pétursson
gerlafræðing. Þá var mikið
vandamál með fúasveppi í tré-
skipum sem voru þá mikið not-
uð hér og Sigurður hafði unnið
að rannsóknum á því. Honum
fannst þó betra að sérfræðingi
væri faldar þær rannsóknir og
því fór ég út með það í huga.
Það æxlaðist þó svo að ég fór
ekki að ráði í þessa fúa-
sveppafræði, fannst það ekki
freistandi en svo var þetta
vandamál fljótlega úr sögunni
því bæði var að menn fóru að
nota betri fúavarnir og svo
hættu þeir að nota tréskipin að
mestu, stálskipin tóku við.“
Að sögn Helga eru skráðar
eitthvað um 2.000 tegundir
sveppa hér á landi, en meg-
inhlutinn svo örsmár að hann
sést ekki með berum augum,
allskyns myglu- og sníkju-
sveppir. Íslensk sveppaflóra
sker sig ekki úr sveppaflóru
annarra landa nema að því leyti
að hún er fábrotnari, en í ljósi
þess að íslenskar svepparann-
sóknir eru ekki nema um
hundrað ára þá er þar mikið
verk óunnið. „Við vitum ekki
svo mikið um útbreiðslu teg-
undanna, það er bara einn
sveppafræðingur starfandi á Ís-
landi í dag, ég hef bara unnið að
þessu í hjáverkum,“ segir Helgi,
en hann var kennari og síðan
forstöðumaður Náttúrugripa-
safnsins á Akureyri í aldarfjórð-
ung, en fluttist síðan austur á
Egilsstaði 1987 og hefur stundað
ritstörf síðan, skrifaði meðal
annars mikla bók um Lagarfljót
sem kom út 2005.
Helgi Hallgrímsson, höfundur Sveppabókarinnar.
Morgunblaðið/Golli
Hálfrar aldar vinna
Í Sveppabókinni – íslenskir sveppir og sveppafræði segir
Helgi Hallgrímsson frá 700 tegundurm sveppa sem finna
má á Íslandi og gefur yfirlit yfir sveppafræði almennt.
Árni Matthíasson arnim@mbl.is
Í Heimanfylgju rekur Steinunn Jó-
hannesdóttir ævisögu Hallgríms
Péturssonar frá fæðingu í Gröf og
þar til hann heldur utan ungur mað-
ur í ævintýraleit.
Spurt er: Í lok Heimanfylgju skilur
þú við Hallgrím þegar hann á eftir
að lifa ævintýralegan tíma; ertu
með framhald í huga?
“Já. Það verður vissulega flókið að átta sig á því
hvernig unglingurinn komst af einn síns liðs á erlendri
grund. En það gerði hann. Heimanfylgjan dugði Hall-
grími vel í Þýskalandi og Danmörku og lagði grunninn
að skáldinu sem hann átti síðar eftir að verða. Rann-
sókn mín á sambúðarárum Hallgríms og Guðríðar var
komin vel á veg þegar barnið og unglingurinn knúðu á
um forgang. Þann þráð tek ég nú aftur upp. Aðferðin
sem ég beiti snýst um rannsóknir á heimildum og inn-
lifun í aðstæður og staðhætti á sautjándu öld. Hún er
bæði tímafrek og kostnaðarsöm og leiðir mann um
vegi sem liggja í ýmsar áttir. Verkefnið er stórt og krefj-
andi og enginn veit sína ævina.“
Steinunn Jóhannesdóttir
Vegir í ýmsar áttir
Spurt er: Hellir á Suðurlandi í miðju
gosi. Hvaðan er hugmyndin?
„Hugmyndin að Skáldsögu um
Jón kviknaði þegar ég var á ferð um
Mýrdalinn með Minjaverði Suður-
lands þar sem hann var að skrá
fornleifar. Leiðin lá í hellinn þar sem
Jón Steingrímsson dvaldi veturinn
1755-1756. Þá var það samræða
við Ugga minjavörð um Jón og aðstæðurnar í hellinum
og andrúmsloftið, og við hinn fjölfróða Þórð í Skógum,
sem ollu mikilli opnun. Þennan vetur kom upp mikið
Kötlugos og sveitin varð öll svört af sandi á meðan
Jón og bróðir hans dvöldu neðanjarðar við skriftir. Þeir
eru þarna í dögun upplýsingarinnar, í ljósaskiptunum,
á mörkum miðalda og nútíma. Og svo var það hin til-
finningalega togstreita í Jóni sjálfum sem fram kemur
í Æfisögunni sem vakti með mér mestan áhuga á
þessu sögusviði, hans tilfinningalíf virðist alveg sam-
ofið þessum tímamótum; hann stefnir í ljósþrenn-
inguna: Guð, ástina og þekkinguna, áður en hann
drukknar í myrkri og angist og söknuði!“
Ófeigur Sigurðsson
Í dögun upplýsingarinnar