SunnudagsMogginn - 17.04.2011, Blaðsíða 18

18 17. apríl 2011
uppeldisaðferð,“ stendur í bókinni Foreldar og börn frá árinu 1894. Bríet Bjarnhéð-
insdóttir skrifar í Kvennablaðinu árið 1895 að „jafnan (verði) að hegna börnunum þegar
þau eru óhlýðin af ásettu ráði“.
Í Mæðrabókinni frá árinu 1925 segir að það sé „ekkert efamál að einn skellur á endann
hafi stundum meiri áhrif, einkum á óstýrlát og óþekk börn, en sífelldar áminn-
ingar“. Hins vegar er tekið fram að ástæðulausar barsmíðar séu ekki vænlegar
til árangurs.
Barnaverndarlög voru sett árið 1932. Fram að því var
Tilskipun um húsaga frá árinu 1746 í fullu gildi.
Þar segir að „fremji börnin nokkuð ósæmilegt“
þá eigi foreldrarnir að ávíta þau. Dugi það
ekki til sé það skylda hvers foreldris að refsa
barninu líkamlega „með hendi og vendi“
eftir eðli yfirsjónarinnar, en þó er varað
við því að slá barnið í höfuðið. Enn-
fremur var lögð áhersla á að barnið
þegði, nema á það væri yrt. Þó var
viðeigandi í vissum tilvikum að
„barnið spyrðist fyrir með lotningu“.
Í nýlegri rannsókn Jónínu Einars-
dóttur, prófessors í mannfræði, og Geirs
Gunnlaugssonar barnalæknis á líkam-
legum refsingum barna á Íslandi kemur
fram að líkamlegar refsingar í uppeld-
isskyni hafi þótt eðlilegar fram undir
1970. Um miðjan áttunda
áratuginn
S
umir halda því fram að íslensk börn séu hortug og óuppdregin, uppeldi þeirra sé
lakara en gengur og gerist og þau séu illa haldin af viðvarandi agaleysi. Lítið sé
þó hægt að gera við því, þar sem þeim sé það í blóð borið. Þrátt fyrir þetta
meinta skelfingarástand er dagleg umræða um uppeldismál fremur takmörkuð.
Þá sjaldan sem uppeldismál komast í hámæli fellur umræðan oft í þann farveg að agnúast
út í kennara og aðra sem starfa að uppeldismálum fyrir að sinna ekki starfi sínu sem
skyldi.
Árlega eru gerðir tugir rannsókna á sviði uppeldismála hér á landi, til dæmis hafa
yfir 130 ritgerðir verið skrifaðar um uppeldismál í háskólum landsins undanfarin
tvö ár En fáar þeirra komast á almannavitorð.
Regluleg fjölmiðlaumfjöllun um uppeldismál er ekki fyrirferðarmikil. Á
Barnapressunni, sem tilheyrir vefmiðlinum Pressunni, er fjallað um börn og
uppeldi frá ýmsum sjónarhornum, Margrét Pála Ólafsdóttir, stofnandi Hjalla-
stefnunnar, er fastur gestur í Morgunútvarpi Rásar 2 og þátturinn Fyrstu skrefin,
þar sem aðallega er fjallað um ung börn, er á mbl.is. Um nokkurt skeið voru gefin
út tímaritin Uppeldi og Fyrstu skrefin, sem einbeittu sér að skrifum á þessu sviði.
Útgáfu beggja hefur verið hætt og að sögn fyrrverandi útgefenda blaðanna var
aðalástæðan sú að útgáfan bar sig ekki.
Stefnur og tískustraumar eru í uppeldi barna eins og í flestu öðru. 1,2,3-
aðferðin, Uppeldi til ábyrgðar, SOS-uppeldi, SMT, Uppeldi sem virkar, PMT;
þetta eru örfá dæmi um uppeldisstefnur sem hafa notið vinsælda undan-
farin ár. Vart er að undra þó að þorri fólks viti ekki í hvorn fótinn hann á
að stíga þegar kemur að uppeldi afkvæmanna.
Bannað að segja nei
Það sem er börnunum fyrir bestu í dag er mannskemm-
andi á morgun. Einn góðan veðurdag mátti alls ekki segja
nei við börn, ein uppeldisstefna boðar að skammir séu
skammarlegar og samkvæmt öðrum kenningum skiptir
engu máli hversu miklum tíma foreldrar verja með
börnunum sínum, heldur hvernig þeir verja þeim tíma.
Samkvæmt þessu er því vel hægt að eiga innihaldsrík
samskipti við börnin sín og ala þau upp með prýði
með því að umgangast þau í stundarfjórðung á dag.
Í bókinni Barnasálfræði eftir Guðfinnu Eydal og
Álfheiði Steinþórsdóttur, frá árinu 2007, segir að
uppeldi snúist um að stýra barninu í eina átt eða aðra.
Barnið þurfi ytri ramma og skýr skilaboð um hvað sé
leyfilegt og hvað ekki og þau skilaboð megi ekki
breytast mikið frá degi til dags. Ekki sé jákvætt að ala
börn upp í of miklu frjálsræði, þá hafi þau lítið þol til
að standast freistingar. Ekki sé heldur árangursríkt
að beita of miklu valdi í uppeldinu, því það geti
hamlað þroska barnsins og brotið það niður.
Heilladrýgst sé, þegar foreldrar leiðbeini börn-
um sínum og setji þeim sanngjörn takmörk,
ásamt því að sýna þeim hlýju og virðingu.
Hýðingar og barsmíðar
Í uppeldisritum fyrri tíma kveður við
nokkuð annan tón. Þar er lögð áhersla á
hreinlæti, sannsögli og siðgæðisvitund.
Iðjusemi skiptir miklu máli og að barnið
temji sér virðingu gagnvart öðru fólki.
Mikilvægt þótti að búa hvert barn undir
ákveðið ævistarf.
Ekki þótti tiltökumál að refsa börn-
um líkamlega, þótt varað væri við því
að það væri gert með harkalegum
hætti. „Hýðingar og barsmíð fyrir
smáyfirsjónir hefir hjer á landi
lengi verið talin hin happasælasta
Það er flókið að
„Uppeldi barnanna er sannarlega vandaverk, og þó má segja, að það sje æði-fátt, sem menn
kasti eins höndunum til. Þegar um uppeldi barna er að ræða, þá þykjast flestir fullnuma.“
(Úr uppeldisleiðarvísi frá 1894)
Uppeldishættir hafa gjörbreyst á undanförnum áratugum. Sífellt koma fram nýjar kenn-
ingar, sem eiga að miða að því að gera foreldra færari í hlutverki sínu. Lítil umræða er
að öllu jöfnu um uppeldi og foreldrahlutverkið hefur líklega aldrei verið flóknara. Áður
fyrr var til sameiginleg hugsun um hvað þótti gott uppeldi, en því er ekki lengur fyrir að
fara. Uppeldinu hefur verið útvistað til leik- og grunnskóla og hlutur foreldra í uppeld-
iskökunni hefur minnkað, ekki síst vegna áhrifa fjölmiðla og markaðar. Þetta er fyrsta
greinin í röð þriggja, þar sem fyrirbærið uppeldi er skoðað frá ýmsum sjónarhornum.
Anna Lilja Þórisdóttir annalilja@mbl.is