SunnudagsMogginn - 17.04.2011, Blaðsíða 42

42 17. apríl 2011
Hjálmar Jónsson
H
átíðir fara í hönd. Frídagar
eru framundan, tími sem
fjölskyldur nota gjarnan til
þess að gera eitthvað annað
en hversdags.
Frá fornu fari hefur þjóðfélagið notað
helgidagakerfi kirkjunnar til að afmarka
vinnudaga og hvíldardaga. Samningar
um kaup og kjör taka einatt mið af þessu
sama. Sex vinnudagar og einn hvíld-
ardagur á að sjálfsögðu upphaf sitt í
Sköpunarsögu Biblíunnar. Þá var það
laugardagurinn, en eftir Krist varð upp-
risudagurinn, sunnudagurinn, að hvíld-
ar- og hátíðisdegi. Nú eiga flestir frí báða
dagana. Sem betur fer þarf ekki allur
vökutími fólks að snúast um brauðstritið.
Þegar líður að páskum beinist stundum
gagnrýni að kirkjunni vegna þess að lög-
gjöf landsins takmarkar umsvif á helg-
ustu dögum ársins, á jóladag, föstudag-
inn langa og páskadag. Það vill gleymast
að kirkjan í heiminum setur ekki þjóð-
unum lög þótt hún hafi boðskap fram að
færa sem hefur áhrif á löggjöfina. Þannig
er það í þessum efnum.
Hvíldardagshelgin, fyrst gyðinganna,
síðan hins kristna heims, eru vafalaust
merkustu mannverndarákvæði mann-
kynssögunnar. Lágmarksmannréttindi
hafa um aldirnar og árþúsundin verið
tryggð með almennum hvíldardegi. Bæði
menn og skepnur skyldu fá hvíld. Þeir
sem voru réttlausastir, þrælar og am-
báttir, hestar, asnar og uxar, fengu frí á
sunnudeginum. Í hörðum heimi og oft
miskunnarlausum var fólki þó eitthvað
heilagt.
Nær í tímanum eru vissulega til dæmi
um það að amast hafi verið við því að frí-
dagarnir í samfélaginu tengdust helgi-
dagakerfi kristninnar. Eftir stjórnarbylt-
inguna í Frakklandi í lok 18. aldar þótti
tímabært að leggja niður forneskjuna um
sjö daga viku og var vinnuvikunni breytt
eftir tugakerfinu. Unnið skyldi níu daga
og hvíldin væri á þeim tíunda. Frá þessu
var horfið. Og ástæðurnar voru taldar
einkum þær að of margir dóu vegna
þessara ráðstafana. Álagið varð einfald-
lega of mikið.
Eftir Októberbyltinguna í Rússlandi
var lagt niður jólahald, helgihaldið bann-
að og reynt að búa til veraldlegan ramma
í einu og öllu. En þrátt fyrir allt sem þá
var reynt með fyrirgangi og hreinsunum
tókst hvorki að útrýma kristindómnum
né þeim venjum sem áttu sér stoð í hon-
um.
Fólkið lét ekki taka frá sér hátíðirnar.
„Hvíldardagurinn varð til mannsins
vegna og eigi maðurinn vegna hvíld-
ardagsins.“ Þau orð Jesú Krists er gott að
hafa í huga í þessu sambandi. Helgidag-
arnir, frídagarnir, eru til þess fallnir að
létta byrðarnar, auðvelda fólki lífið,
skapa svigrúm til að líta upp frá daglegu
amstri, njóta afþreyingar, hvíldar og
stunda hugðarefni sín. Lög um almanna-
frið á helgidögum eru verndarákvæði,
sett vegna umhyggju fyrir fólki.
Lögin í landinu skulu vera eins og
landsmenn vilja hafa þau. Hjá okkur eru
þau opin og frjáls hvað þessi atriði varð-
ar. Mér er ekki kunnugt um neitt Evr-
ópuland sem hafi jafnrúma helgidagalög-
gjöf og Ísland.
Að svo mæltu býð ég lesendur hjart-
anlega velkomna til kirkju á hátíðisdög-
unum framundan.
Gleðilega páska
Höfundur er dómkirkjuprestur.
Páskafrí!
V
ið lifum í fjöltyngdum heimi.
Allt í kringum okkur eru
áletranir á erlendum málum,
oftast ensku, og öllu því dóti
sem við hlöðum í kringum okkur fylgir
leiðarvísir á ensku sem við berjumst í
gegnum. Við tölum íslensku heima hvert
við annað en hlustum á ensku í sjónvarp-
inu, margir lesa jöfnum höndum bækur á
íslensku og erlendum málum, eiga er-
lenda vini eða tala ensku í vinnunni.
Túlkun af einu máli á annað krefst mik-
illar þjálfunar, að geta lesið eða hlustað á
eitt mál en talað og skrifað annað jafn óð-
um. Allur almenningur er í þeirri stöðu
að þurfa á þessari leikni að halda en fólk
hefur mismikla þjálfun í að halda tveimur
tungumálum aðgreindum og tungumála-
kunnáttan er mismikil.
Við lærum erlend tungumál í skólum til
að geta tekið þátt í samfélagi þjóðanna, til
að geta tekið þátt í samtímanum. Sam-
tíminn er alþjóðlegur og okkur er nauð-
synlegt að geta lesið bækur, horft á sjón-
varp, lesið leiðbeiningar með varningi,
átt samskipti við fólk, þegið hugmyndir
og fróðleik og tekið þátt í að móta sam-
tímann eins og aðrir.
Fyrsta mars síðastliðinn hélt Microsoft
á Íslandi mjög áhugaverða ráðstefnu um
notkun upplýsingatækni í skólastarfi.
Þarna voru saman komnir kennarar og
kerfisstjórar úr allmörgum skólum til að
bera saman bækur sínar og miðla nýj-
ungum og reynslu. Ekki er langt síðan
tungutak tölvufólks var nokkurn veginn
óskiljanlegt öllum almenningi, bæði var
tæknin framandi og öll hugtök á ensku.
Orðræða um tölvumál var eftir því, fólk
öpplódaði data á sörverinn gegnum
múltprósess í módúlum og allt var síðan
displeiað á þartilgerðum mónitor. Þegar
fólk sló inn texta eins og margir höfðu
gert á ritvél um árabil var hann júster-
aður við margin á rúlernum og ef ein-
hverju þurfti að breyta mátti alltaf kötta
og peista eða bara delíta. Allt klabbið var
síðan seivað í lokin.
Nú kvað við annan tón. Flestir fyrirles-
arar voru bærilega skiljanlegir og gerðu
sitt besta til að tala íslensku. En það er
ekki auðvelt að tala um hugbúnað á ís-
lensku þegar allar áletranir og aðgerðir á
skjánum birtast á ensku. Slíkt krefst
þjálfunar. En þau forrit sem mestu skipta
fyrir allan almenning eru með íslensku
viðmóti, stýrikerfið Windows og Office-
böggullinn. Þetta tvennt mætir lang-
flestum landsmönnum daginn langan á
skjánum, bæði heima og í vinnu. Micro-
soft hefur um árabil séð til þess að ís-
lenska er jafn sjálfsögð á skjánum og
tungumál hvaða menningarþjóðar ann-
arrar sem vill líta á sig sem þátttakanda í
samtímanum. Ástæða þess að sumir nota
ennþá ensku er önnur.
Kunningi minn fór í veiðibúð um dag-
inn. Afgreiðslumaðurinn var greinilega
ákafur laxveiðimaður og vildi gjarnan
miðla reynslu sinni og þekkingu. Tungu-
tak afgreiðslumannsins fór alveg eftir því
hvaða áletranir voru á varningnum.
Hann sýndi kunningja mínum fesant teil
fjaðrir og píkokk hörl, dökk wings og
efni í dræ flæs. Flugulínurnar voru með
sinking tip og sjútíng hedd og við bætast
líderar sem ekki má vanta í góðu veiði-
vesti með spesíal kóting.
Áletranir hafa mikil áhrif á það tungu-
tak sem við notum. Sennilega þarf sér-
staka gáfu eða þjálfun til að halda tungu-
málum svo vel aðgreindum í huga sér að
geta talað eitt mál en haft annað fyrir
augunum. Áletranir á veiðivarningi
skipta kannski ekki höfuðmáli fyrir nútíð
og framtíð íslenskrar tungu en það gerir
íslenskt viðmót í tölvum.
Að lokum: Vegna tvíræðrar dag-
skrárkynningar Ríkisútvarpsins vil ég
minna á að hefð er fyrir því að vika hefjist
á sunnudegi. Vikan fyrir páska heitir
dymbilvika, en páskavika er sú vika sem
hefst með páskum. Sú málvenja, sem
finna má orðabókum, að kalla dymb-
ilviku páskaviku veldur óæskilegri
óvissu. Lifið heil.
Tvö mál í senn
’
Þegar fólk sló inn
texta eins og margir
höfðu gert á ritvél um
árabil var hann jústeraður
við margin á rúlernum og
ef einhverju þurfti að
breyta mátti alltaf kötta og
peista eða bara delíta. Allt
klabbið var síðan seivað í
lokin.
microsoft word
Skra BreiTa uTliT Snid Tol Toflur Gluggar H alp
Malid Teikning er tegar Til wilT tu
ifirskrifa sk alid ?
a nei
wista sem
El
ín
Es
th
er
Málið
Tungutak
Baldur Sigurðsson
balsi@hi.is
Lesbók