Saga - 2005, Blaðsíða 37

HEIÐUR OG HELVÍTI
35
brögð manna í Sturlungu markast töluvert af boðskap kirkjunnar
þótt enn eimi eftir af fornum viðhorfum.
Endalokin
Við kristnitöku féllu allir áfangastaðir hinna látnu undir eitt sælu-
ríki og einn guð. Þá fyrst skiptist dauðaríkið í umbun og refsingu.
Aðeins einn guð útkljáði hvort skyldi verða. En jafnframt var reik
sálnanna á milli þessara tveggja tilverustiga afar óljóst. Leiðarvísar
til guðdómsins voru í mótsögn hver við annan. Allt bendir þó til að
miðaldamenn hafi staðfastlega trúað á líf eftir dauðann. Þannig var
dauðinn alls ekki harmrænn endir alls; aðeins lok eins tilverustigs.
Á dánarbeði manna var jafnvel beðið fyrir kveðju til Maríu meyjar
eða postulanna fyrir handan. Með þessu móti varð dauðinn ekki
eins fjarlægur og ógnvekjandi.114 En óttaleysi hefur tæplega mark-
að afstöðu syndasela til dauðans. Þeir höfðu gilda ástæðu til að ótt-
ast hvað yrði um þá eftir lítt kristilegt líferni.
I trúarritum kristinna manna voru margbreytilegar hugmyndir
um afdrif sálarinnar eftir dauðann. Tveir þættir voru þó næsta ör-
uggir, himinn og helvíti. Hins vegar var ekki eins skilmerkilegt
hver hafnaði hvar og fyrir hvaða sakir. Svefninn langi taldist vera
hvíldarstaður hinna sáluhólpnu fram til dómsdags. Engu að síður
virðist vera sem fjöldinn allur af ritum sneiði hjá þessu millibils-
ástandi og samkvæmt þeim fara menn beint til helvítis eða himna.
í Konungs skuggsjá er til að mynda hvergi minnst á dómsdag. Þver-
sagnir vítt og breitt gefa til kynna takmarkaða vitneskju um vistar-
veru sálarinnar, nema ef vera skyldi leiðslurnar. Flestum ritum ber
þó saman um að syndum spilltir menn fari beinustu leið til helvít-
is. Samfara síauknum helvítisógnunum fór æ minna fyrir dóms-
degi. Á 13. öld fara þessar línur að skýrast. Allt benti orðið til þess
að dómurinn færi fram strax eftir dauðann. Þeir fordæmdu fóru
beina leið til vítis og dómsdagur missti merkingu sína, en leiðin til
himna lá í gegnum hreinsunareldinn.115
Vegna þokukenndra kenninga um ferðalag sálarinnar eftir
dauðann tóku hugmyndir manna miklum stakkaskiptum frá ein-
um tíma til annars, frá einu samfélagi til annars og jafnvel frá ein-
um manni til annars. Möguleikinn á persónulegri túlkun lærðra
114 Arnved Nedkvitne, Motct med daden i norren middelalder, bls. 9-10,60-61,129.
115 Arnved Nedkvitne, Metct med doden i norron middelalder, bls. 62-67, 70-71.