Saga - 2005, Blaðsíða 42

40
EVA S. ÓLAFSDÓTTIR
handan. Menn vildu taka út refsingu sína í þessu lífi til að greiða sér
inngöngu í himnaríki og eiga ekki yfir höfði sér eilífa fordæmingu
og kvöl. Til að tryggja sér öruggan aðgang í sæluvist himna höfðu
sumir áræði til að krefjast limlestinga fyrir dauðann. Með pínslun-
um sýndu þeir samkennd með píslarvottum og tóku út syndir sín-
ar. Þannig var sálu þeirra leiðin greið beint upp til himna. Píslar-
dauði var fyrirmyndardauði. Að deyja á svipaðan hátt og vemdar-
dýrlingurinn taldist vera fagur dauðdagi, sbr. Þorgils skarða.130
Með kristni varð dauðastundin að táknrænu augnabliki. Það
markast fyrst og fremst af dauða Krists. Með pínslum allt til dauða
tók hann út syndir mannanna og greiddi þeim leið til himnaríkis.
Við fráfall hans varð dauðinn að nokkurs konar gjörningi. Hinir
krossfestu ræningjar við hlið Krists þoldu einnig pínslir fyrir synd-
ir sínar sem varð þeim til sáluhjálpar.131 Píslardauði hefur haft djúp
áhrif á menn enda aragrúi sagna sem upphefur og fegrar slíkan
dauðdaga. Sögurnar eru guðdómlegar og lausar við sársauka.
Kvölum er tekið fagnandi og sér ekki á líkama manna eftir hrotta-
legustu meðferð. Það vottar velþóknun Guðs. Menn vildu beina
huga sínum til Drottins þegar kom að lokastundu og deyja með
Guðs orð á vör. Mörg dæmi eru um hinn fagra dauðdaga þar sem
menn gefa sig Guði á vald brosandi fyrir andlátið.132 Veraldlegir
menn gátu ekki komist nær píslarvættisdauða en í pínslinni. Kristn-
ir menn gátu í sjálfu sér sigrast á dauðahræðslunni en samfara hel-
vítishótunum var hætta á að þeir hræddust dauðann enn frekar. í
Sturlungu óska menn eftir prestsfundi og eru skriftir eða innileg
bænastund þeirra síðasta hreinsun. Sumir standa undir nafni sem
hetjur og hlæja framan í dauðann. Oftast nær skín þó lífsþrá og ótti
í gegnum hin annars yfirveguðu viðbrögð. Menn eiga í mikilli innri
baráttu. Óttinn var af hinu illa. Af skapfestu og æðruleysi gátu
menn haft stjórn á atburðum og skilið við á sæmandi hátt, sem hetj-
ur, trúmenn eða hvort tveggja í senn. En hinn fullkomni dauðdagi
er óskhyggja sem mönnum reynist erfitt að láta rætast. Fyrirmynd-
arhetja velur ávallt dauðann fram yfir lífið ef sæmdin er sett að
130 Amved Nedkvitne, Metet med deden i norren middelalder, bls. 11,87-89. — Nú
á dögum viðgengst enn að láta krossfesta sig á páskum Guði til dýrðar. Að
vísu láta menn ekki lífið við þá pínsl, en hin táknræna samkennd birtist þar
engu að síður í verki.
131 Sverre Bagge, „Doden i middelalderen", bls. 229-230.
132 Einar Ólafur Sveinsson, The Age ofthe Sturlungs, bls. 76-79.