Birtingur - 01.07.1955, Side 15

utan við seilingu þjóðfélagsádeilunnar. Það
verður píslarvottur fegurðarinnar.
Laxness hefur sumsé skapað sögnina um
skáldið þannig að láta jafnan einhvern þátt
í atburðarásinni svara til Kristssagnarinnar.
Skáldið hlýtur vígslu, það þjáist, skáldskap-
urinn er m. a. kallaður endurleysari sálar-
innar, skáldið rís upp frá dauðum. Það má
líka segja að þegar öllu er á botninn hvolft
þá fylgi Laxness hér því sama viðhorfi til
mannanna sem endranær. í því felst þó ekki
að hann sé kristinn. Hvað eftir annað bera
sögur hans og hugleiðingar með sér hve mjög
marxisminn hefur orkað á hann. Hann er
frumlegur að því leyti, svo maður tali fræði-
lega, hve afburðavel honum tekst að láta það
sem eitt sinn taldist sérdeilis kristinn máti
að lýsa manneskjunni, þjóna ádeilu sem er
jafnframt undir marxistiskum áhrifum. Sé
hann kallaður tvíhyggjumaður, þá er þar með
gefið í skyn að brú sé milli þeirra tveggja
lífsskoðana sem hafa haft svo mikla þýðingu
fyrir hann.
Jafnvel má líta á skilning hans á ástinni
sem afsprengi þessarar tvíhyggju — þar
tvinnast andstæður hins hverfula og þess
sem er varanlegt. Ástin er annað tveggja
fyrstu kynni ungs fólks af hrottaskap lífsins
eða hálfóraunveruleg flöktandi hamingja í
heimi hverfulleikans. Lífi Ástu Sóllilju er
umturnað með nauðgun. Salka geldur ofbeld-
is sjómannsins. Fyrir Ólafi Kárasyni er með-
aumkunin sönn og varanleg, ástin ótrú.
>>Lífið gerist í tveim skautum og er upp á
móti sjálfu sér,“ segir Laxness. Það fólk sem
skáldið hittir undir jöklinum í lok skaldsagna-
bálksins lifir lífi sem er „heilt hjarta en hálft
líf“. Hið sanna líf er kannski annað. „Að hafa
misst það sem maður elskaði heitast, það
er ef til vill hið sanna líf, að minnsta kosti
sá sem ekki skilur það hann veit ekki hvað
er að lifa.“
6.
Einlægt var Dostojefsky að spyrja í hinum
miklu skáldsögum sínum hvernig mætti
sporna við upplausnarhneigðunum í rúss-
neska þjóðfélaginu, rússneskri hugsun, í
skaphöfn hins rússneska manns. Hann hélt
þjáningarþoli mannsins fram sem röksemd
fyrir tilvist guðs. Úrræði hans voru fólgin í
óbrotinni kristni rússneska bóndans.
Laxness skrifar í þjóðfélagi þar sem þróun
iðnaðarauðvaldsins hefur skipað þjóðfélags-
vandamálunum í fyrirrúm. Hann sýnir fram
á það í samtímaskáldsögum að manneskjan
ferst ef hún treystir aðeins á einstaklings-
mátt sinni í stríði við öfl sem hún fær ekki
rönd við reist. Þó kemur Laxness jafnvel
auga á sitthvað jákvætt í upplausninni eins
og til að mynda þegar hún leysir, eins og í
sögu Bjarts, manneskjuna undan því að lifa
eftir þeim hætti sem gerir hana ómennska.
Persónur Dostojefskys og Laxness beggja
skynja ríkast gildi manneskjunnar í dreggj-
um lífsins. En Laxness snýr því upp í ádeilu
á það þjóðfélag sem brýtur mennskjuna nið-
ur. Hann boðar nauðsyn þess að mennirnir
standi saman einmitt með því að sýna hversu
mikið skortir á það.
Thor Vilhjálmsson þýddi.
13