Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2011, Page 24

22
Þóra Björk Hjartardóttir
Frekara skipulag greinarinnar er þannig að í 2. kafla verður dreginn upp sá
fræðilegi bakgrunnur sem máli skiptir fyrir nánari greiningu á orðræðu-
ögninni er það ekki og útskýrð nokkur nauðsynleg hugtök þar að lútandi. I
næstu tveimur köflum verða hvoru meginhlutverki agnarinnar fyrir sig
gerð skil. I 3. kafla verður sjónum beint að erþaðekki\)ar sem kallað er eftir
viðbrögðum hlustenda, sbr. (1). Aðalumfjöllunin verður þó í 4. kafla þar
sem rætt er um er það ekki í hinu meginhlutverkinu, sem er að láta í ljós
undirtektir við orð viðmælenda, sbr. (2). Teknar verða til athugunar marg-
háttaðar birtingarmyndir þess hlutverks og sýnt fram á hvernig er það ekki
í undirtektarhlutverkinu er gjarnan notað til að staðfesta sameiginlegan
skilning á skoðun eða vitneskju sem mælandi sjálfur hefur upprunalega
varpað fram. I þeirri umfjöllun er tekið nokkurt mið af rannsókn Jans
Svennevigs (2007, 2008) á orðræðuögninni ikke sant í norsku en virkni
hennar svipar um margt til virkni er það ekki í þessu síðarnefnda hlutverki.
I 5. kafla eru síðan raktar helstu niðurstöður og varpað fram hugmyndum
um innbyrðis vensl hinna tveggja meginhlutverka orðræðuagnarinnar er
það ekki.
2. Samtöl og samskiptamálfræði
Samskiptamálfræðin, sem er sú fræðilega nálgun sem hér er beitt á efni-
viðinn, á rætur sínar að rekja til rannsóknaraðferða samtalsgreiningar, CA
(e. conversation analysis), þar sem fengist er við að komast að þeim lögmál-
um sem búa að baki því hvernig fólk skiptist á orðinu í samtölum: hvernig
lotuskipti (e. tum-taking) ganga fyrir sig. Meginkjarninn í aðferðafræðinni
byggist á hugmyndinni um val málnotandans hverju sinni og áhrif þess vals
á framvindu samtalsins, eða m.ö.o. er reynt að leita svara við því hvers vegna
málnotandinn velur tiltekna einingu á tilteknum stað í samtalinu. Til þess
þarf að skoða samhengið, ekki nægir að einblína á orðavalið eða segðina án
þess að kanna hvað komi á undan og hvað fari á eftir. Hver málleg eining
er því greind út frá því samhengi sem hún verður til í því virknin eða áhrif-
in verða oft fýrst ljós af viðbrögðum viðmælanda. Runan (e. sequence) er því
lykilhugtak en með því er átt við orðaskipti tveggja eða fleiri einstaklinga
sem mynda eina afmarkaða heild merkingarlega og samskiptalega (sbr. t.d.
Lindström 2008:35—36).
Runan er ætíð gerð úr nokkrum samhangandi lotum en lota er skil-
greind sem allt það sem einn mælandi segir frá því hann tekur til máls þar
því viðhaldið hér þótt vissulega sé sama orðið einnig notað í skrifum um orðmyndunar-
fræði fyrir hugtak alls óskylt, þ.e.a.s. það sem kallað er productivity á ensku.