Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2011, Blaðsíða 25

Orðmðuögnin er það ekki
23
til annar fær orðið og lotuskipti verða. Lotur eru margbreytilegar og geta
verið allt frá einu orði upp í margar setningar. Loturnar eru settar saman
úr einni eða fleiri afmörkuðum samskiptalegum einingum, svokölluðum
lotueiningum (e. tum constructional units). Kjarni lotueiningarinnar er hið
eiginlega framlag eða merkingarlega inntak segðarinnar en við upphaf og
lok sérhverrar lotueiningar getur mælandi prjónað eftir atvikum framan
eða aftan við valfrjálsum einingum. Þær bæta ekki neinu nýju við í sjálfu
sér og gegna alfarið samskiptalegu hlutverki svo sem því að tengja segðina
við næstu lotueiningu eða gefa til kynna nú hafi mælandi orðið eða hann
gefi boltann frá sér til viðmælenda. Þannig er hægt að útvíkka lotueining-
una í báða enda.
Að aflokinni hverri mögulegri lotueiningu verða skil í segðinni sem
málnotendur skynja, enda lotueiningar mállegar stærðir og samsvara setn-
ingaliðum. A þessum skilum myndast rými fyrir mælendaskipti, svo-
kölluð skiptistöð (e. transition relevanceplace). Ef enginn nýr þátttakandi
grípur orðið þar heldur mælandi áfram og byrjar á nýrri lotueiningu eða
hann spinnur við lotueininguna framangreindum viðbótum sem eru ósjálf-
stæðar einingar bundnar framlaginu í kjarna lotueiningarinnar, og er
staður þeirra í svokölluðum framlengdum endi (e. post-possible comple-
tion) lotueiningar. Viðbæturnar geta verið af tvennum toga. Annars vegar
kall mælanda eftir nýju framlagi viðmælenda ef dráttur hefur orðið á því
að þeir gripu orðið þegar hann hafði lokið máli sínu og hins vegar leit
hans eftir samhljómi eða beiðni um bein viðbrögð við því sagða. I fyrra
tilvikinu bætir fólk í það sem sagt hefur verið og spinnur þráðinn um
stund með nánari útlistunum og framlengir þannig segð sína en í seinna
tilvikinu er hölum skeytt við (sjá nánar um hala í 3. kafla). Aðra skipti-
stöð þar sem mælendaskipti eru aftur möguleg er síðan að finna þar á eftir
og þar má endurtaka sama leikinn (sbr. Schegloff 19963; Steensig 2001:
207-271; Lindström 2008:200-275; sjá einnig Þóru Björk Hjartardóttur
2006).
Samtal er alltaf samvinnuverkefni þátttakenda og er eins konar óvissu-
för sem enginn veit í upphafi hvaða stefnu mun taka en þátttakendur
þurfa alltaf að bregðast á einhvern hátt við framlögum hinna. Það eru þessi
viðbrögð sem eru rannsóknarviðfangsefni samskiptamálfræðinnar og í
hvernig mállegan búning þau eru færð (sjá nánar um rannsóknaraðferðir
hjá Sacks, Schegloff og Jefferson 1974; Steensig 2001; Þórunni Blöndal
20053:101-105). Meginmarkmið samskiptamálfræði má segja að sé tví-
þætt. Annars vegar að komast að því hvaða mállegum aðferðum málnot-
andinn hefur yfir að ráða til að koma tilteknum boðum til skila og hins