Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2011, Síða 47

Orðmðuögnin er það ekki
45
runum svipar því til retórískra spurninga að því leyti að mælandi veit
svarið fyrir fram nema hann vill fá viðbrögð og svarar ekki sjálfur eins og
er einkenni retórískra spurninga (sbr. Þorleif Hauksson og Þóri Óskars-
son 1994:164).
Spurnarrunan í dæmi (11) í 4.2 sem endurtekið er hér að neðan að
viðbættu því sem fylgir í beinu framhaldi rununnar er gott dæmi um fram-
angreinda þriggja liða runu:
(21) Nýir bollar
1. B:-> varstu að fá þér bolla úr hérna [Te] og kaffi
2. A: [já]
3. A:-> já
4. B:-> er það ekki
5. A:-> nei [Borð] fyrir tvo
6 . B: -* [ nú ]
7. B:-> ja já ég meina það [ (x) ]
(ÍSTAL 01-112-02)
Vinkonur spjalla saman í eldhúsi A sem er að útbúa mat. B rekur augun í
bolla sem hún sér að eru nýir og þykist þekkja hvar hafa verið keyptir.
Hún spyr til að fá staðfestingu á því og fær jákvætt svar sem hún bregst
við með orðunum erþað ekki í línu 4 til að gefa til kynna að sé alveg í sam-
ræmi við hald hennar. Hún gerir m.o.ö. þekkingarlegt tilkall til þeirra
upplýsinga sem A lætur í té með samþykki sínu í línu 3. Frekari rök fýrir
því að svo er má sjá af því sem á eftir fer. A sem hefur fyrst staðfest að boll-
arnir séu úr versluninni Te ogkaffi man skyndilega eftir því að svo er ekki
heldur hafi hún keypt þá í annarri verslun, Borð fyrir tvo (lína 5). Viðbrögð
B í línu 6 sem koma um leið og A áttar sig, eins og sést á því að orð þeirra
skarast, eru frekari vísbendingar þess að hún hafi haft tilteknar væntingar
til svarsins við spurningu sinni í línu 1 því ein meginvirkni orðsins nú, sem
viðbragðsagnar í sjálfstæðri lotu, er að gefa til kynna undrun mælanda, að
eitthvað komi honum á óvart (sbr. Helgu Hilmisdóttur 2007). En B áttar
sig svo á því að hún hafði heldur ekki munað rétt með búðina og leiðréttir
hún sig í línu 7 með því að samsinna segð A í línu 6.
Athyglisvert er að í dæmum um er það ekki sem þriðja lið í spurnar-
tunum fer já almennt ekki á undan en því er öfugt farið í skoðunarrunum,
sbr. (12) í 4.2. Það sýnir enn frekar að mælandinn er í raun ekki beint að
samsinna hinum eða taka undir orð hans en já er eitt dæmigerðast orð
tungunnar til að lýsa sig sammála síðasta ræðumanni, sbr. 4.3.1, heldur ein-
ungis að kvitta fyrir að það svar sem vænst var hafi fengist og um leið er
þá gert þekkingarlegt tilkall til þeirrar vitneskju sem svarið staðfestir. Bæta